Son zamanlarda başlıktaki bu soruyu sık duymaya ve okumaya başladığımı fark ettim. Soru tarafların varlığını barındırıyor. Ve ben bu sorunun hangi tarafları kastederek sorulduğunu duyunca çok fazla kırıldığımı hissediyorum.

Ülke olarak, hiç kimsenin hayatında unutamayacağı, herkesin rüyalarına gireceği oldukça travmatik bir olay atlattık. Evet. Elbette 15 Temmuz’da. Bu sadece hayatta kalanlar için bir travmaydı. Unutmayalım ki burada, sadece travma diye bahsettiğim meselede, hayatını kaybeden, şehit olanlar ve şu an aramızda olmayanlar var. Bizim için travma olabilir ama onlar hayatlarını kaybetti ve herhangi bir hisse kapılacak durumda değiller. Onların yerine aileleri, sevenleri bizim tahmin ve tarif edemeyeceğimiz hisler içerisindeler. Böylesi bir olayla karşı karşıyayken bazıları işten atılmalara, atılanların ailelerine, yakınlarına üzülmeyi deniyor. Lütfen kendinize gelin. Henüz onlara üzülmeye sıra gelmedi. Tabiî eğer sizin için sıradalarsa.

İşten atılmalar, “at izi it izine karıştı” ifadesi üzerinden anlam bulmaya başladı. Evet atılmalarda haksızlıklar da olmuş olabilir. Nitekim bu işlemlerin de başında insan var ve insanın olduğu her yerde hatayla karşılaşmak mümkün. Fakat bunu da en aza indirmek için Başbakanlık bünyesinde bir kurul oluşturuldu. Haksızlığa uğradığını düşünenler buralara başvurarak kendileri hakkında detaylı incelemelerin yapılmasını sağlayabilecek. Fakat 15 Temmuz’da parmağı olan, 15 Temmuz’a giden yola taş döşeyen, taş taşıyan, harç yapan, harç için çimento taşıyan, su taşıyan kim varsa hesap vermekten kurtulmamalı. Umarım bu konuda elden gelen hassasiyet gösterilir.

Benim anlam vermekte zorladığım nokta, yakınımızda veya medyada bulunan bazı kimselerin “Hangi birine üzülelim?” diye dert yanmalarıdır. Soru kendi başına tam olarak neyi içerdiğini anlatmak için fazla kapalı. Fakat kederli bir şekilde soruyu soran bazı kimseler burada tarafları kesinlikle yanlış belirliyorlar. Sadece yanlış demek de yetmiyor. Bazen adaletsizce, bazen ahlâksızca ve bazen de aptalca yapıyorlar bunu. “‘Darbeciye mi yoksa şehit ve gazi olanlara mı?’, ‘Darbeci yakınlarına mı yoksa şehit ve gazi yakınlarına mı? Hangi birine üzülelim?'” Bu soru böyle sorulmaz. Bu sorunun tarafları bu şekilde belirlenmez. Elma ile armudu kıyaslayamazsınız. Böyle bir iyi niyet olamaz. Eğer illa hangi birisine üzülelim diye soracaksanız yardımcı olmaya çalışayım:

Abisine “Bugün ölürsek çok güzel bir ölüm olacak” diyen 32 yaşındaki ‘gülen şehit’ Ali Alıtkan’a mı yoksa onun geride bıraktığı 7 yaşındaki kızına mı, yoksa bu 7 yaşındaki minik kızın babasının ardından “Neden benim babam öldü, hani ihtiyarlar ölürdü dede” sorusu karşısında sessizliğe bürünen dedesine mi üzülelim?

Boğaz Köprüsü’nde açılan ateş sonrası yaralanıp hastanede hayatını kaybeden Timur Aktemur’a mı yoksa ona ulaşmaya çalışırken telefona çıkan farklı bir sesin ona abisinin vurulduğunu söylemesi sonrası hemen “Benden başkası ararsa açma, annem-babam yaşlı ve uzaktalar, merak etmesinler” hassasiyetini gösteren Engin Aktemur’a mı üzülelim?

Henüz ‘hayatın baharı’ dedikleri yaşta, 21 yaşında, kendi ülkesinin askeri tarafından vurularak şehit olan Murat Akdemir’e mi yoksa ona telefonda “Murat derhal eve geliyorsun!” dediği an da Murat’tan sadece “Ah!” sesini duyan babasına mı üzülelim?

Boğaziçi Köprüsü’ne giden İstanbul Emniyet Müdürü’ne askerlerden açılan ateş sonrası üzerine atlayarak müdürünü korumak isteyen 41 yaşındaki Münir Alkan’a mı yoksa tek çocuğu, 6 yaşındaki, “Kahraman oldu benim babam. Bir sürü kişiyi kurtardı. Bir daha göremeyeceğiz ama o bir kahraman.” diyen kızı Asya’ya mı üzülelim?

Eşi gitmesin diye kapıyı kilitledikten sonra “balkondan atlarım” diye tehdit edip koşarak ölüme giden 30 yaşındaki İbrahim Ateş’e mi yoksa 4 ve 7 yaşındaki iki çocuğuna mı üzülelim?

Hem mide hem de kemik kanseri olan, kardeşi ile birlikte Ankara’ya tedaviye başlamak için gelip darbe haberini alır almaz sokağa çıkarak üç mermi ile hayatını kaybeden 31 yaşındaki o dirayetli Sedat Kaplan’a mı yoksa gurbette, hasta olan abisini, tedavi olması için bilmediği bir şehre getirip sabaha kadar haber almaya çalışan, çaresiz ve endişe ile bekleyip ve sonunda da memleketine yalnız dönmek zorunda kalan kardeşine mi üzülelim?

Evden çıkarken kendisiyle birlikte gelmek isteyen babasına; “Ben şehit olacağım. Sen benim çocuklarıma bak. İkimiz birden ölürsek bu çocuklara kim bakacak” diyerek şehit olmaya koşan ve sonunda da olan 34 yaşındaki Ömer İpek’e mi yoksa geride bıraktığı, babalarını hiç göremeyecek ve tanıyamayacak olan, dedelerinin büyüteceği beş aylık ikizlere mi üzülelim?

17 yaşında, sağlıkçı, babasının “sıkıntı var geri dönelim” sözüne karşılık “madem sonuna kadar gitmeyecektik niye buraya kadar geldik” diyerek yollarına devam eden ve Genelkurmayın önünde babasından ayrıldıktan sonra, babasının telefon edip yanına çağırmasına karşılık “Sağlıkçıyım, belki yaralanan olur yardım ederim” deyip reddeden ve sonrasında sırtından yediği üç kurşunla hayatını kaybeden gencecik delikanlı Uhud Kadir Işık’a mı yoksa o esnada oğlunun yanına gidip oğlunun sırtından oluk oluk kan aktığını görmek zorunda kalan bir babaya mı üzülelim?

Köprüye gittiğinde sosyal medya hesabına “Eve erzak almaya değil, vatana sahip çıkmaya geldik” diye yazan 20 yaşındaki Batuhan Ergin’e mi yoksa bir adım ötesinde, gözlerinin içine bakarak konuştuğu, kendi ülkesinin askeri olan hain bir yüzbaşı tarafından göğsünden vurulup sadece birkaç adım atarak yere yığılan Mete Sertbaş’a mı üzülelim?

“Sana, vatanımız ve milletimiz adına tarihî bir görev veriyorum. Tuğgeneral Semih Terzi vatan hainidir, isyancıdır. Onu karargâha girmeden öldür! Bunun sonunda şehadet var, biliyorsun seninle 20 yıllık beraberliğimiz var. Hakkını helal et” diyen komutanına karşılık, “Başüstüne Komutanım, hakkım helal olsun” diyerek sonunu bile bile emri yerine getiren, 15 Temmuz’un başarısız olmasının en önemli baş kahramanı Ömer Halisdemir’e mi yoksa ondan haber bekleyip evinin camından dışarı bakarken ambulansı görünce “İnşallah Ömer’i yaralı getirirler” diye dua eden eşi Hatice Hanım’a mı üzülelim?

Gördüğünüz üzere hangisine üzüleceğiz diye dertlenip kederleneceğimiz çok isim ve hikâye var. Öyle ki burada isimleri geçenler sadece birkaçı.

Eğer bu kahramanlar için değil de alçaklar için kederlenirseniz, o günün kahramanlarının kahramanlıklarına gölge düşüreceksiniz.

Darbe girişiminin şokunun henüz atlatılamadığı, yeni bir kalkışma girişimine karşı demokrasi nöbetlerinin devam ettiği ve tarihî Yenikapı Mitingi’nin henüz gerçekleşmediği günlerde Başbakan Binali Yıldırım, TBMM’de yaptığı grup toplantısında çok talihsiz bir ifade kullanmıştı. 15 Temmuz’da darbe yapmaya çalışanları “TSK içindeki bir cunta” olarak tanımlayan Başbakan Yıldırım, açıklamasının devamında ise “Hiçbir darbeci Atatürkçü de değildir, Kemalist de değildir” ifadelerine yer vermişti.

15 Temmuz’da gerçekleşen kalkışma girişimini TSK içerisindeki FETÖ mensubu bir grubun yaptığı su geçirmez bir gerçek. TSK’nın 27 Temmuz’da yayınladığı rakamlara ve oranlara bakılırsa darbe girişiminde aktif bir şekilde görev alan TSK personelinin sayısı 8 bin 651. Bu oran, TSK’nın %1,5’ine tekabül ediyor. Fakat bu oranın bizi yanıltmaması gerekir. Zira ordu içerisinde darbeye meraklı olan, darbeyi isteyen, arzulayan askerlerin oranının %1,5’tan çok daha fazla olduğunun herkes farkında. Öyle ki, darbe girişimine aktif bir şekilde katılanların oranı %1,5 iken, darbe girişimine karşı direnen, karşı çıkan TSK personelinin oranı belki bunun onda birinden bile az.

15 Temmuz gecesi yaşananlara bakarsak aktif bir şekilde bu girişime katılmayanların birçoğunun sessiz kaldığını, havanın kokusuna göre hareket ettiğini görebiliriz. Eğer darbe girişimi başarılı olma yolunda ilerlese, insanlar meydanlara dökülmese ve siyasî kesimlerden ortak ve net bir tutum gelmese geri kalan TSK personelinin büyük çoğunluğunun yeni hâlden memnun bir şekilde darbe girişimine destek vereceği  gerçeği ile yüzleşmemiz gerekiyor.

Türkiye’nin darbeler tarihi,  Başbakan Binali Yıldırım’ın sözlerinin tam tersini ortaya koyuyor. Türkiye tarihindeki geçmiş darbelere ve muhtıralara bakıldığında Kemalist ideolojinin ve Kemalist asker/halkın bu darbelere verdiği destek ortada duruyor. 27 Mayıs 1960 ihtilâlindeki Kemalist subayların rolü, 12 Mart 1971’de verilen muhtıradaki Kemalist vurgu, 1980 darbesini yapan cuntacıların kahir ekseriyetinin Kemalist ve sıkı Atatürkçüler olması,  28 Şubat post-modern darbesindeki Kemalist damar, 27 Nisan 2007’de yayınlanan e-muhtıradaki “Atatürkçülük, laiklik ve cumhuriyet” vurgusu herkesin zihninde bulunan çarpıcı örnekler.  Ayrıca her ne kadar 15 Temmuz’da kalkışılan darbe girişiminin altında dinî görünümlü bir cemaat olsa da, TRT’de okutulan bildirideki Kemalist vurgu elbette ki darbe girişimine daha büyük askeri destek sağlamak ve Kemalist görüşteki halkın kendilerine destek verdikleri bir ortam yaratmaktı.

Kendini “Kemalist” olarak tanımlayan askerlerin ya da sivil halkın birçoğu (aktif ya da pasif bir şekilde) 15 Temmuz’daki darbe girişimine karşı çıktılar, karşı çıkmasalar da desteklemediler. Darbe girişiminin başarıya ulaşamamasının altında yatan kuvvetli etmenlerden biri de buydu. Bu bakımdan, şimdiye kadar yaşanan darbeleri aktif bir şekilde desteklemiş, hatta Türkiye’de darbe olması için yürüyüşler yapmış olan bu kesimin hakkını vermek gerekir.

Mesele Kemalistlerin duruşu, yaptıkları ya da söyledikleri değil.  Mesele Başbakan Binali Yıldırım’ın “Atatürkçüler darbe yapmaz, darbe yapanlar Kemalist değildir” sözünde. Bu sözü farklı şekillerde de ele alabiliriz; “Dindarlar darbe yapmaz, yapanlar da dindar değildir” gibi. Hatırlamak gerekir ki bu örgütün devlet içinde yapılanmasına göz yuman insanlar sık sık “Biz onları dindar, iyi insanlar olarak biliyorduk ve bu sebeple bu duruma bir ses çıkartmıyorduk” diyerek yakınıyorlar.

Bu cümle, aslında bir zihniyetin yansımasını da bizlere göstermekte. Sorunun temeli olan sisteme değil, sorunun basamaklarından sadece biri olan kişilere odaklanılması bizi devlet yönetimi konusunda her zaman zora sokan bir durum. Peki sorunun temelinde yatan ne? Sorunun temelinde Türkiye’nin devlet yapısı ve zihniyet yatıyor.

Devlet denilen bürokratik yapı, kişilerin özelliklerine göre değil sistemlerin özelliklerine göre yönetilir. Kişiler her ne kadar iyi niyetli olsalar da, kötü bir sistemin içinde iyi insanların etkisi yok olacak kadar azalır. Devlete bakış açımız sistemden çok insan odaklı.  Bu konuyla alâkalı olarak,  Sakarya Üniversitesi’nden Prof. Dr. Hamza Al ile yaptığımız röportajda Hamza Al şu tespitlerde bulunmuştu:

“Dindarlar zannediyor ki eğer bürokrasiye dindar insanlar gelirse sorunlar hallolur, yolsuzluk olmaz ve hak yenmez. Bunun doğru bir yönü olabilir. Fakat dindarların bilmediği bir şey var, o da bürokrasinin şeytanî bir yönünün olduğu. Evet, bürokrasinin şeytanî bir yönü vardır. Bürokrasi üzerine biraz kafa yormuş birisi olarak, duruma baktığımda; özel yaşamında karıncayı bile incitmeyen insanlar, bürokratik sistemlerde gözünü kırpmadan bir topluma soykırım yapabilir, kendi halkını katledebilir, en yakınlarını sürgün edip mesai arkadaşlarına silah doğrultabilir ve tüm bunları yaparken hiçbir sorumluluk duymayabilir. Özel hayatında çok tutumlu olanlar kamu kaynaklarını hoyratça harcayabilir. Fırat kenarında otlayan koyundan bile kendisinin sorumlu olduğunu düşünen bir kişi, kendi sorumluluğu altında ölen insanların sorumluluğunu üstlenmeyebilir.”

Türkiye’de yeni bir darbe girişimi olacağına dair söylentiler kulaktan kulağa yayılıyor. Bu söylentinin gerçek olup olmadığını bilemiyorum. Fakat bildiğim bir şey var ki, devlet denilen bürokratik yapıda radikal adımlar atıp sistem değişikliği yapılmadığı sürece üç yıl, beş yıl, on yıl sonra yeniden bir darbe girişimi ile karşılaşmamamız için hiçbir sebep yok. Bu sebeple acil surette kişilerden çok sisteme odaklanılmalı ve bu yönde adımlar atılmalı.

Tekrar Binali Yıldırım’ın 2 Ağustos’ta söylediği söze dönecek olursak; Prof. Dr. Bekir Berat Özipek bu konu ile ilgili önemli bir yazı kaleme aldı.  Bekir Berat hoca, Serbestiyet’teki yazısında ordudaki ‘eski’ darbeci ulusalcı ve Kemalist unsurlara karşı da uyanık olmak gerektiğinin altını çizmiş. Geçmişte FETÖ’nün “Bakın biz darbecilerle mücadele ediyoruz”  diyerek TSK’da boşaltılan yerlere nasıl yerleşip darbe girişiminde bulunduğunu hatırlatan Özipek, aynı durumun şu anda ulusalcı ve Kemalist kesimler için de gerçekleşebileceği tehlikesini belirtmiş.

Yeni bir darbe ihtimaline karşı alınacak önlemlerin kısa ve uzun vadede en önemlisi kişilere değil sistemlere odaklanılması olmalıdır.

Kemalist askerler de darbe yapar Sayın Başbakan, tıpkı dün “Bunlar dindar insanlar, bunlardan kimseye zarar gelmez” denilerek devlet içindeki yapılaşmasına izin verilen dinî görünümlü cemaatin darbe yapmaya kalkışması gibi. FETÖ ile mücadele ederken, bu gerçeği de göz ardı etmemeliyiz.

Sabah gazetesi köşe yazarı Rasim Ozan Kütahyalı geçenlerde telefonda sohbet ederken ilginç bir söz sarf etti. “FETÖ ülkede tam bir aydın kıyımı yaptı” dedi. Bu söz uzun zamandır kafamda gezinen bazı fikirleri tam manasıyla yansıtan bir teşhis ve adlandırma olarak çok hoşuma gitti. Evet, FETÖ ülkemizde kelimenin tam anlamıyla bir aydın kıyımı yaptı.

Bazı kişi ve çevreler aydınlara özel misyon yüklemeye çok hevesli. Bu tavır tarihin olağanüstü kişiler tarafından yaratıldığı iddiasının bir türevi gibi görünüyor. Olağanüstü bir kişilik geliyor ve her şeyi değiştiriyor, tarihe yön ve yol veriyor. İnsanlığın uzun hikâyesi esas alındığında bu fikir hiç de inandırıcı değil. Her ne kadar kimi durumlarda tarihî şahsiyetler önemli roller oynuyorsa da bu rol hiçbir zaman her şeyi değiştirmek ve olmayan şeyleri olur yapmak anlamında ve biçiminde tezahür etmiyor. Hayat devamlı akıyor, tekrara, sürekliliğe ve birikimli değişime dayanıyor. Hiçbir şey bir anda ortaya çıkmıyor. Tarihî şahsiyetler tarihte bir rol oynadıkları gibi kendileri de tarihin bir aracı oluyorlar. Ian Morris’in büyük eseri Batı Neden Dünyaya Hükmediyor – Şimdilik’te ifade ettiği üzere tarihi ihtiyaçlar ve sıradan, açgözlü, tembel insanlar yapıyor…

Aydınlara tarihte özel rol biçmenin bir diğer versiyonu aydınların her zaman muhalif olacağı inancı. Bu söz, anlamlı olduğuna inanıldığı için olsa gerek, çok sarf ediliyor ama ciddî biçimde tavzih edilmeye muhtaç. Aydın olmayı sadece karşı olmaya indirgiyor. Muhalif olmanın ne anlama geldiği ve neye niçin muhalefet edileceğini açıklamıyor. Oysa her aydının karşı olduğu şeyler gibi taraf olduğu, savunduğu şeyler de olabilir.

Bir diğer sıkıntı da siyasal iktidara/devlete karşı olma ile hayata muhalif olmanın birbirine karıştırılması. Hayatın ürettiği toplumsal kalıplarla siyasal iktidarın ürettiği hiyerarşi biçimleri birbirine denk değildir. Bazen bir ölçüde örtüşebilir bazen de ciddi biçimde farklılaşabilirler. Bu çerçevede meselâ sol aydınlardaki müzmin bir hata, siyasal iktidara karşıyız derken -daha despotik siyasal otorite öngören modelleri savunmaları bir yana- aslında hemen her şeyin bir amaçlı iradenin maksatlı eyleminin ürünü olduğunu sanmalarından dolayı aslında hayata karşı olmaları.

FETÖ olağanüstü ilginç bir yapılanma. Kendisini dünyanın merkezinde görüyor. Onun da merkezinde lideri olduğu için FETÖ lideri takipçileri tarafından adeta insanüstü bir varlık muamelesine tâbi tutuluyor. Bu tür inançlara kapılabilen insanlar zaten böyle şeylere inanmaya eğilimli oluyor. Kişi kültünün egemen olduğu yapılanmalarda kült liderleri dünyanın iyiliğine kendi iyiliğine, insanlığın kurtuluşunu kendi merhametine bağlıyor. Kendisini bir yana dünyayı bir tarafa koyuyor. Müritlerini her şekilde kullanarak amaçlarının peşinden hiçbir sınır ve kural tanımaksızın koşabiliyor.

Ne ki dünya tek biçim değil. İnsanlar arasında amaç, inanç, tarz farklılıkları var. Herkes FETÖ lideri gibi kimselere inansa ve onun dediklerini yapsa zaten bu kültler açısından problem kalmazdı. Böyle olamayacağından FETÖ’ye FETÖ üyesi gibi inanmayan/bağlanmayan kimselerin ve çevrelerin FETÖ amaçları doğrultusunda seferber edilmesi gerekiyor. Bu yüzden sadece kendini esas alan ve sınır tanımayan yapılanmalar her yere sızabilmek, her kesime yakın durabilmek için her renge ve kalıba bürünüyor. Her ideolojik pozisyonun ve her politik duruşun içinde yer alabiliyor.

FETÖ şimdi daha iyi anlıyoruz ki on yıllardır böyle yapmış. Kendi özgün varlığını bir sır olarak muhafaza ederken her çevre ve kesimde elemanlar bulundurmuş ve onlar üzerinden her çizgiyi ve yapıyı manipüle etmeye çalışmış. Muazzam bir istihbarat örgütü olarak işlemiş. Tahmin edileceği gibi aynı fikirleri paylaşmanın heyecanıyla insanlara yaklaşan saf aydınların bu durumda zokayı yutmaması imkânsız. Yutmuşlar da. Düşünsenize, Türk milliyetçileri yanında Kürt milliyetçileri, dindarlar yanında ateistler, sosyalistler yanında liberaller arasında da FETÖ mensupları cirit atmış. Milliyetçi, dindar, muhafazakâr, Kürt, ateist, sosyal demokrat, liberal kesimler FETÖ tarafından tepe tepe kullanılmış. FETÖ her kesimden aydınların bu süreçte bazen trajik bazen komik şekilde savrulmasına, akla, mantığa ve hakikate saygıya takla attırmasına ve itibarını beş paralık etmesine sebep olmuş. Kısaca, FETÖ her çevrede olduğu gibi aydın kesimlerinde de büyük tahribat yaratmış. Başka bir deyişle tam bir aydın kıyımı gerçekleştirmiş. Bunu da FETÖ’nün ülkeye yüklediği maliyetler listesine eklemek gerekir.