Meclis Başkanı İsmail Kahraman’ın sözleri üzerine başlayan laiklikle ilgili tartışmalar bazılarının çok çalkantılı geçen, müthiş olaylar ve dönüşümlerle dolu son yirmi senede laikliğin ne olup ne olmadığı yahut ne olması ne olmaması gerektiği hakkında bir santim olsun mesafe kat edemediğini gösterdi. Bu kişilerin dilinde öfkeli ezberler tekrar açığa çıktı, küfürler, hakaretler, tehditler havada uçuştu.
Biraz sakin olun arkadaşlar. Öfkenizi ve nefretinizi kontrol etmezseniz bu mesele doğru dürüst tartışılamaz ve anlaşılamaz. Suçlamaları ve sloganları da bir yana bırakın. Bu husustaki teorik/bilimsel birikime ve gerek güncel gerekse tarihsel tecrübelere bakın. Yoksa yerinizde saymaya devam edersiniz.
Laiklik aklın ve bilimin değil toplumsal tecrübenin ürünü. Dinlerin parçalanmasından doğan çatışmaların tüm tarafların yok olması tehlikesini yaratması ile klasik dinlere benzemeyen inançların veya dinlere mesafe koyan duruşların yaygınlaşması laikliğin kaynağı. Vatandaşlığın dindaşlıktan ayrılması, yani dinsel temele dayanmaktan kurtarılması, kimsenin kimsenin dinine karışmaması ve devletin vatandaşları arasında dinî sebeplerle olumlu veya olumsuz ayrımlar yapmaması demokratik/özgürlükçü laiklik dediğimiz şeyin özü. Ancak laiklik yalnızca bu şekilde kavranmamış ve yaşanmamış. Özellikle Fransa’da ve onun tesirinde kalan ülkelerde karşımıza çıkan bir anlayış daha var ki buna laiklik değil laisizm veya laisite demek daha doğru. Bu anlayış aklın, bireyin ve toplumun -ne demekse- dinden kurtarılıp bilim yoluna sokulmasını talep ediyor. Bu yüzden, dinlerin ve dindarların baskı altına alınmasını gerektiriyor. Pozitivizmin bir türü olan bu yaklaşımdalaiklik bir din kisvesine büründüğü için tüm diğer dinlere meydan okuyan ve devleti bu dinin hizmetine koşan bir doktrine dönüşüyor.
İlk laiklik din ve vicdan özgürlüğünü tanıyor ve kamu otoritesini vatandaşlar arasında ayrımcılık yapmaktan men ediyor. İkincisi ise tam tersine din ve vicdan özgürlüğünü baskı altına alıyor ve yeni bireyler ve yeni toplumlar yaratmak istiyor. Bu iki laiklik anlayışının demokrasiyle ilişkisi de farklı. İlki demokrasiyle uzlaşıyor ve onu takviye ediyor. İkincisi demokrasiyi engelliyor ve imkânsızlaştırıyor. Bu yüzden laikliğin demokrasinin gerekli ve yeterli koşulu olduğunu söyleyenler yanılıyor. Laik olmuş ama demokratik olamamış birçok ülke var. Laik olmadığı hâlde din ve vicdan özgürlüğünü tanıdığı ve koruduğu için demokratik olan birçok ülke de var. Görülüyor ki, laiklik ancak özgürlükçüyse demokrasiyle uzlaşıyor ve onu takviye ediyor.
Türkiye kuruluşunda özgürlükçü laikliği değil baskıcı hatta totaliter laisizmi tercih etti ve yakın zamanlara kadar bu yolda yürüdü. Devlet vatandaşların diline olduğu gibi dinine de karıştı. Hemen hemen her dinî grup bu anlayışa dayanan uygulamalardan az veya çok zarar gördü. Bu yüzden ülkemizde laikliğin geçmişi laikliğin geleceğine referans olamaz, yol gösteremez. Türkiye bazılarının ısrarla tekrar ettiği gibi kuruluş ayarlarına dönerek değil tam da tersine onlardan uzaklaşarak özgürlükçü ve demokratik bir ülke olabilir. Sadece dinler alanında değil başka birçok alanda da Türkiye’de yaşanan çok sayıda problem ülke özgürlükçü laikliğe değil pozitivist, baskıcı laikliğe yöneldiği için doğdu. Son zamanlarda bu durumdan kurtulma yolunda umutlar belirdi ve mesafe alındı. Elbette daha atılması gereken çok adım var. Özellikle gayri Müslümlerin ve Alevilerin hakları alanında. Buna rağmen laiklik bakımından Türkiye bugün dünden daha iyi ve ileri durumda.
Tekrar edelim: Din ve vicdan özgürlüğünü tanıyan ve devleti vatandaşlarını dinî bakımından engelleme veya dönüştürme çabasından men eden bir laiklik anlayışının yeni anayasada yer alması yerinde ve yararlı olur.
Yeni Yüzyıl, 28.04.2016
