Dijitalleşme gün geçtikçe daha da hızlı şekilde hayatımıza etki eden bir süreç haline gelmektedir. Çeşitli teknolojik gelişmelerin, iş hayatındaki süreçleri dönüştürmesi ile birlikte dijital dönüşüm bir süredir hız kazanmıştır. Yeni teknolojik gelişmeler ile birlikte dijital dönüşüm süreci daha da hızlanacak ve hayatımızın her alanında varlığı görülmeye başlayacaktır.
Ülkemizde de iş dünyası, kamu kurumları ve sivil toplum aktörleri iş süreçlerini dijitalleştirmekte ve dijital dönüşüm sürecine entegre olmaktadır. Ülkemizde kamu kurumlarının dijital dönüşüm süreci pek çok gelişmiş ülkeye kıyasla daha iyi durumdayken, iş dünyası ve sivil toplum aktörleri içinse aynı kanaatte olmadığımı belirtmem gerekir. (Burada geçtiğimiz günlerde Sivil Toplum Düşünce Enstitüsü olarak, sivil toplum aktörlerinin dijitalleşmesine ilişkin bir çalıştay gerçekleştirdiğimizi duyurmak isterim. Moderatörlüğünü üstlendiğim bu çalıştaya ilişkin rapor tasarım aşamasında olup kısa süre içerisinde Sivil Toplum Merkez Üssü’nün web adresinde yayınlanacaktır.)
Dijital dönüşüm süreci denince akıllara, yalnızca WEB 2.0 araçlarının veya sosyal medya araçlarının kullanımı gelmemeli, teknolojik gelişmelerin iş süreçlerini kolaylaştırıcı, tasarruf ettirici, şeffaflık ve hız kazandırıcı rollere büründürüldüğü kullanım alanları gelmelidir. Bu kullanım alanlarının artması ile birlikte dijital dönüşüm süreçleri beraberinde pek çok tartışmayı da getirmektedir. Bu tartışmalardan biri olan dijitalleşmenin demokratikleşmeye etkisini daha evvel Hür Fikirler’de “Demokratikleşme ve Blokzincir Teknolojisi” başlıklı yazı ile kısmen tartışmaya çalışmıştım. Bu yazıda ise dijitalleşme süreçlerinin aslında ülkemizde pek ele alınmamış olan bir yönünü; yolsuzluğa etkisini kısaca tartışmaya çalışacağım. Öncelikle belirtmeliyim ki, yolsuzluklarla mücadele aracı olarak dijitalleşme; ülkemizdeki düşünce kuruluşlarının ve akademik çalışmaların titizlikle ele alması gereken bir konudur. Ülkemizde bu konu hakkında çalışma ve veriler yok denecek kadar azdır. Umarım yakın zamanda konuya ilişkin çalışmalar yapılır ve mühendislerin de katkıları ile çeşitli uygulamalar geliştirilir.
Dijitalleşmenin yolsuzlukla mücadelede kullanılabileceği ve önemli bir rol üstlenebileceği, pek çok teorisyen tarafından sıklıkla ifade edilmiştir. Çünkü dijitalleşme, yolsuzluk yapmak isteyenlerin arzuladıkları ortamı baltalamakta, iş süreçlerini kayıt altına alarak denetimleri kolaylaştırmaktadır. Dr. Carlos Santiso, Cambridge University’de yaptığı bir çalışmada dijitalleşme sürecinin yolsuzlukla mücadeledeki işlevine dair üç hususu sıralamaktadır.
“a) ilk olarak, bilgiye erişim ve tasarım gereği şeffaflık açısından verilerin kalitesini ve kullanılabilirliğini iyileştirerek eyleme dönüştürülebilir şeffaflığı artırmak; (b) ikincisi, analitik amaçlar için verilerin yeniden kullanılmasını sağlayarak ve yolsuzluk riskleri hakkında daha iyi istihbarat üreterek, bozuk davranışları ve şüpheli verileri tespit etmek; (c) üçüncüsü, işlemleri kişisel olmayan hale getirerek ve bürokratik prosedürleri otomatikleştirerek rüşvet talep etme riskini azaltmak”
(Santiso, C, Govtech against corruption: What are the integrity dividends of government digitalization?, Cambridge University Journal)
Dr. Santiso’nun bu ifadeleri, aslında dijitalleşme sürecinin yolsuzlukla mücadelede ne kadar önemli olabileceğini göstermesi açısından oldukça önemlidir. Ayrıca dijitalleşme, yolsuzlukla mücadelede önleyici bir güç olabileceği gibi yapılan yolsuzlukları ortaya çıkarması açısından da oldukça önemli bir işlev üstlenebilir. Santiso’nun makalesinde örnek olarak verdiği ve verilerle açıkladığı birtakım örnekleri burada zikretmek yerinde olacaktır:
- Ukrayna’da kullanılmaya başlayan bir yapay zeka programı ile Ukrayna, ihale süreçlerini incelemekte ve bu şekilde günde 4500 ihaleyi denetlemektedir. Bu yapay zeka sayesinde, OECD verilerine göre Ukrayna yılda 1.9 milyar USD kazanç elde etmiş ve ayrıca ihalelerdeki rekabetin artmasını sağlamıştır.
- Kolombiya’da geliştirilen bir uygulama ile madencilik sektöründeki süreçler kamuya açık hale getirilerek şeffaflık sağlanması amaçlanmıştır.
- Brezilya’da geliştirilen bir program ise ihale sözleşmelerini analiz ederek şüpheli işlemleri ortaya çıkarmaktadır.
Daha pek çok benzer uygulama örneklerine Santiso’nun makalesinden erişilebilir. Öte yandan, benzer şekilde ülkemizde de Covid 19 pandemisi ile birlikte dijitalleşme süreçleri yaşanmış olup bunlardan birisi de icra dairelerindeki dijitalleşme sürecidir. Eskiden (ben o dönemlere hiç denk gelmesem de üstadlarımdan dinlediğim kadarıyla) tozlu raflarda aranan dosyalar, her işlemin elden tevzi edilmesi gibi gereksiz birçok süreç eski Adalet Bakanı Abdülhamit Gül döneminde kaldırılmış, neredeyse tüm işlemler dijital ortam üzerinden yapılmaya başlanmıştır. Türkiye’de sıklıkla yolsuzluk ve rüşvet operasyonlarına konu olan icra dairelerindeki bu dönüşümün yolsuzlukla mücadelede önemli bir adım olduğunu ve denetim sürecine de katkı sağlayacağını düşünmekteyim. Konuya ilişkin kanaatimin, verilerle desteğe muhtaç olduğunu ise burada ifade etmem gerekir.
Ülkemizin dijital dönüşüm ile yolsuzlukla mücadele etmesine yönelik olarak benim birkaç önerim ise şu şekildedir:
- Devletin, merkezî kayıt kullandığı her alanda dağıtık defter teknolojisinin (DLT) kullanılıp kullanılmayacağına ilişkin analizler ve değerlendirmeler yapılmalıdır.
- İhale ve teklif süreçlerinin tamamı dijital ortamda yürütülmeli, yapay zekâların denetiminden geç (Brezilya, Kolombiya, Meksika’dakine benzer uygulamalar ile)
- Vergi dairelerinin hızlı bir şekilde dijital dönüşüm süreci geçirmesi gerekmektedir. Çeşitli yapay zeka uygulamaları ile denetimlerin gerçekleştirilebileceği ve bu durumun Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı’na ciddi faydalar sağlayacağı açıktır.
- Aynı şekilde Sayıştay uzmanlarının yaptığı pek çok denetim, yine süreçlerin dijital ortama aktarılması ile hızlı ve etkin şekilde yapay zeka uygulamaları aracılığıyla yapılabilir.
- Ülkemizde Enron skandalı benzeri bir skandal yaşanmaması için SPK tarafından yapay zekâ ile denetimler artırılmalı, muhasebe hilelerine yönelik olarak da yapay zekâ altyapısına yönelik Ar-Ge faaliyetleri yürütülmelidir.
- Konuya ilişkin bir diğer önerim ise aslında zaten dijital ortamda yazılan yargı kararlarının, bir yapay zeka uygulaması ile anonimleştirilerek, kamuya açık hale getirilmesidir. Eğer bu yapılırsa, yargıdaki yolsuzluklar ile ciddi şekilde mücadele edilebilir.
Bu listeyi uzatmak aslında oldukça kolaydır. Tapudaki işlemler, göç idaresindeki işlemler, imar-iskân işlemleri vs. daha pek çok süreç dijital ortamda yürütülüp ardından yapay zeka denetiminden geçirilebilir. Dijital dönüşüm süreci, yolsuzlukları tek başına bitiremeyecek olsa da yolsuzluklarla mücadelede önemli bir işlevi olacağı açıktır. Bu nedenle ülkemizde dijital dönüşüm süreci, yolsuzluklarla mücadele çerçevesinde de ele alınmalı ve projelendirilerek gerekli çalışmalar yürütülmelidir.
Yararlanılan Kaynaklar
Santiso, C, Govtech against corruption: What are the integrity dividends of government digitalization?, https://www.cambridge.org/core/journals/data-and-policy/article/govtech-against-corruption-what-are-the-integrity-dividends-of-government-digitalization/48EDEBE57FADCE7CD5A3F4756DE491D4
Santiso, C., Digitalisation as an anti-corruption strategy: what are the integrity dividends of going digital?, https://oecd-development-matters.org/2021/08/04/digitalisation-as-an-anti-corruption-strategy-what-are-the-integrity-dividends-of-going-digital/ , Erişim Tarihi: 6.01.2023
Digital Transformation as an Anti-Corruption Tactic: Evidence and Experience from Europe, https://www.ifes.org/news/digital-transformation-anti-corruption-tactic-evidence-and-experience-europe
Ouedraogo R.; Amadou N Sy, Can Digitalization Help Deter Corruption in Africa?, https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2020/05/29/Can-Digitalization-Help-Deter-Corruption-in-Africa-49385
Görmez, B., Finansal Sektörde Yıkıcı Yenilik: Dağıtılmış Defter Teknolojisi ve Türkiye Sermaye Piyasalarının Durumu, eskispk.gov.tr
