Koç Holding Yönetim Kurulu üyesi Ali Koç’un, ekonomik sorunların temelinde eşitsizliğin yattığı ve eşitsizliğin giderilmesi için kapitalizmin ortadan kaldırılması gerektiği, kapitalizmin gerçek sorun olduğu yönündeki sözleri epeyi dikkat çekti.
Bu sözler ülkemizde hem ekonomi hem de kapitalizm -bu ifadeyi piyasa ekonomisi olarak okumak daha doğru olabilir- bilgisinin eksikliğini göstermesi bakımından önemlidir. Meslekten olanlar bile, en azından onların azımsanamayacak bir kısmı, kapitalizmin doğasını doğru anlamak istemezler. Onlar, kapitalizmi adeta ahlakdışı bazı özellikleri –mesela yağma, aldatma, hilekârlık, sahtekârlık, bencillik, rüşvet, sömürü vs. gibi- yaymak üzere gelişmiş bir sistem olarak düşünürler!
Kapitalizm nedir, ne değildir?
Kapitalizm özel mülkiyete dayalı serbest piyasa sisteminin adıdır. Sisteme göre insanlar başkalarının canlarına, mallarına ve hürriyetlerine zarar vermeden kendi menfaatleri peşinde serbestçe koşarlar, yani bir mülkiyet hakları şemsiyesi altında birbirleriyle rekabet ederler. Bu şekilde kendi çabalarının olumlu ya da olumsuz sonuçlarını elde ederler. Kapitalizm bir orman kanunu değildir. Sistemde herkesin eylemleri hukuk kuralları tarafından sınırlanır. Öte yandan kapitalizm teorisyenleri serbest insanın kendi çıkarı için başkalarıyla işbirliği yapacağını ve dolayısıyla sistemin herkes için iyileşme sağlayacağını iddia ederler. Kısaca kapitalizmi özgürlük, adalet ve barış üzerine kurgulanan piyasa sistemi olarak anlamak gerekir.
Kimileri belirli kesimlerin devlet çarkını kullanarak büyük kazançlar sağlamasını kapitalizmle ve dolayısıyla piyasa sistemiyle ilişkilendirmeye çalışır. Ahbap-çavuş kapitalizmi de denilen bu olgu, piyasaların değil devlet müdahaleciliğinin bir sonucudur. İlginçtir ki, hem yukarıda sayılan gayri ahlaki özelliklerin hem de eşitsizliklerin önemli bir kısmı burayla bağlantılıdır! Devlet müdahaleleriyle ilişkili anormallikleri kapitalizm kisvesi altında piyasa sistemiyle ilişkilendirmek ya bilgisizliğin ya da kötü niyetin bir tezahürüdür.
Kapitalizm ve eşitsizlik ilişkisi
Kapitalizmin ya da piyasa ekonomisinin dünya çapında bir refah artışına yol açtığı, sistemin hasımları tarafından bile kabul edilir. Ancak, onun bir eşitsizlik ortamında sürüp gittiği de doğrudur. Bununla birlikte kapitalizm, bu eşitsizlik içerisinde insanların tümünün hayatında iyileşmeye de yol açmaktadır. Nitekim kapitalizm öncesi toplumlarda sınırlı bir kesimin erişebildiği lüks ürünler, bugünün sıradan mamulleri haline bu sayede gelebilmiştir. Kapitalizmi, lüksleri ihtiyaçlara çevirme sanatı olarak gören iktisatçıların vurguladığı gerçek budur.
Eşitsizlik tek başına kapitalizm ürünü bir olgu değildir; öncelikle o bir doğa kanunudur. Çünkü insanlar sadece kabiliyet ve gayretleri bakımından değil, aynı zamanda doğdukları aile, çevre, yetişme olanakları, kardeş sayısı ve daha birçok yönden farklılık gösterirler ve bunlar zamanla eşitsiz gidişata yol açarlar. İktisat düşünürü Cantillon’un deyimiyle, başlangıçta her şey eşit dağıtılsa bile, sadece çocuk sayısının farklılığı ve onların kabiliyetlerinin değişiklik göstermesi mülkiyet dağılımındaki eşitliğin zamanla kaybolması için yeterlidir.
Eşitsizlik en ilkel kabilelerde bile karşılaşılan bir olgudur. Onu azaltmanın yolları tartışılabilir, ancak bütünüyle yok etmenin değil. Kapitalist ortamda, insanlar kendi yeteneklerini kullanıp geliştirmekte tam serbest olduğu için, eşitsizlikler var olmaya devam eder.
Tarihte piyasa ilişkilerini dışlayıp eşitsizlikleri gidermeye dönük çeşitli teşebbüslere rastlanmış; ancak bunların hepsi de fiyaskoyla sonuçlanmıştır. Eşitliği sağlama adına getirilen bütün sistemler insanlığın kâbusu olmuştur: İnsanlar kapalı rejimlerde, duvarların arkasına hapsedilmiş ve tembelliğe, verimsizliğe ve sefaletin eşitliğine mahkûm edilmiştir. Eşitlikçilik girişimlerinin getirdiği sonuçları daha yakından görmek için İngiliz müteşebbis R. Owen’ın Yeni Ahenk, G. Ripley’in Irmak Çiftliği, Hacılar Komünizmi, Marmonların Birlik Düzeni gibi çeşitli tecrübeleri incelemekte fayda vardır.
Yeni Yüzyıl, 20.11.2015
http://xn--yeniyzyl-b6a64c.com.tr/makale/kapitalizmi-dogru-anlamiyoruz-157
