Anonim şirketler, ticari hayatın kilit noktasındaki kuruluşlardan birisidir. Anonim şirket kavramının icadıyla birlikte ticari hayat gelişmiş ve şirketler büyümüştür. Öyle ki bazı şirketlerin değeri devletlerden bile yüksek miktarlara ulaşmıştır. Öte yandan bu kadar büyük şirketlerin varlığı ile birlikte ekonomik ve hukuki noktada çeşitli riskler de doğmuştur. Bu risklerin yönetilmesi ise hem ekonominin gelişmesi hem şirketlerin büyümesi hem de diğer gerçek ve tüzel kişilerin haklarının korunması adına oldukça önemlidir. Bu noktada karşımıza “önleyici (preventive) hukuk” araçlarından birisi olarak görebileceğimiz “Compliance” kavramı çıkmaktadır.
Compliance kavramının Türkçe’deki karşılığı ile ilgili doktrinde çeşitli öneriler (uyum, kurumsal uyum, uygunluk vd.) mevcuttur. Örneğin Prof. Dr. Hasan Pulaşlı “Compliance” kavramının karşılığı olarak “uyum”(1) kelimesini kullanmaktadır. Öte yandan Dr. Tuğçe Nimet Yaşar ise bu kelimenin karşılığı olarak “kurumsal uyum”(2) kavramını kullanmaktadır.
Compliance Latince kökenli bir İngilizce kelimedir ve Latince “Complere”(3) kelimesinden türemiştir. Complere, “tüm parçalara sahip, hiçbir şeyden yoksun, tamamlayıcı” gibi anlamlara gelmektedir. Doktrindeki makalelerde genellikle kelimenin İngilizce kökenine bakılmış olsa da kanaatimizce Latince orijini kavramsal anlamın daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmaktadır.
Compliance kavramı şirketler hukukunda şirketlerin hukuka ve kendi belirledikleri kurumsal kurallara uygunluğuna ve uyumuna ilişkin bir kavramdır. Bu kavram, özellikle şirketler hukukunun gelişmiş olduğu Batı ülkelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Örneğin ABD gibi ülkelerde anonim şirketlerin büyük çoğunluğunun “Compliance” hizmeti aldığı bilinmektedir.
Compliance hizmeti kısaca, bir şirketin kurumsal yapısının, organizasyonunun ve süreçlerinin evrensel ilkelere, mevzuata, şirket ilkelerine ve iyi yönetim ilkelerine uygun olup olmadığının araştırılarak ortaya konmasıdır. Compliance kavramındaki hedef hukuka aykırı olarak yapılan bir işlemin neden bu şekilde yapıldığı, hangi aşamada ve süreçte bu hale geldiğinin belirlenmesi, şirketin organizasyonun herhangi bir mevzuata aykırı olup olmadığı, şirketin yasal yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde gereken özenin gösterilip gösterilmediği ve şirketin mevzuata aykırılıklarının tespitidir.
Bir vekalet ilişkisi olan (4) Compliance hizmeti genel olarak hukukçulardan alınır. Compliance hizmeti işini yapan kuruluş bu işi özen göstererek yapmak zorundadır. Aksi halde, özensizliği ortaya konduğu takdirde sorumluluğu söz konusu olabilmektedir. Şirket dışından bir Compliance hizmeti veren kuruluş ile anlaşılıp şirketin genel taraması yapılarak kurumsal uyum/uygunluk raporu ortaya konur ve eksiklikler varsa düzeltilmesi için öneriler sunulur.
Compliance hizmetinin temel amacı, şirketlerin ve yatırımcıların hukuki güvenliğinin sağlanmasıdır. Bu hem şirketlerin işleyişlerinde yıllarca sürecek davaların/hukuki süreçlerin yaşanmaması adına bir önleyici adımdır hem de yatırımcıların şirketlere güven duymasını sağlamaktadır. Özellikle halka arz edilmiş ve borsada işlem gören şirketlerin kurumsal yapısının hukuka uygun ve sağlam olması önem arz etmektedir. Compliance hizmeti ile şirketler ciddi zararlar doğmadan bu zararlara yönelik tedbir alabilme şansını elde etmektedirler. Compliance kültürünün ülkemizde şirketlere kazandırılması oldukça önemli bir adım olacaktır.
Haldun Barış, Stj. Avukat
Son Notlar
1) Prof. Hasan Pulaşlı, Şirketler Hukuku Genel Esaslar, 7. Baskı, Adalet Yayınevi
2) Dr. Tuğçe Nimet Yaşar,”Compliance” Kavramı ve Borsaya Kayıtlı Şirketlerde Uygulaması, YökTez
3) Prof. Hirokiyo Furuta,Origins and History of Compliance, Faculty of Law, Chuo University, (https://yab.yomiuri.co.jp/adv/chuo/dy/research/20160929.html) (Erişim tarihi Nisan 2021)
4) Prof. Dr. Ali Paslı, Compliance” Kavramının Anonim Ortaklıklar Hukukundaki anlamı Ve Sorumluluk Sistemine Etkisi
