1982 Anayasa’sı olağanüstü hallerin bir ürünüydü. Anayasa da birçok kurum ve kuruluş bu düzenlemede yer aldı. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK), 1982 Anayasa’sı yürürlüğe girmeden 13.05.1081 tarih ve 2461 sayılı kanunla darbe süreci devam ederken Danışma Meclisi’nce kabul edilmişti. Antidemokratik bir yasayla oluşturulan HSYK kapalı bir sistemle çalışıyordu. Oligarşik yapı ve yapının tek tip uygulamaları uzun yıllar özellikle ilk derece hakim ve cumhuriyet savcılarını ağır baskı altında tutmuş, onların hukuksal ve uygulamaya ilişkin ufuklarını daraltmış, onları korkutmuştur. Egemenlerin hukuku diyeceğimiz bu uygulama artık tarihin arka sayfalarında acı bir anı olarak kalmıştır.
Hükümet, 12 Eylül 2010 referandumunda kabul edilen anayasa değişikliği gereği HSYK taslağını Meclis’e sundu. Avrupa Birliği müzakere sürecine uygun, ilerleme raporları ve istişari ziyaret raporlarındaki eleştiriler gözetilerek hazırlanan taslağın omurgasını mahkemelerin bağımsızlığı ile hakimlik ve savcılık teminatı oluşturmuş, adalet, tarafsızlık, doğruluk ve dürüstlük, tutarlılık, eşitlik, ehliyet ve liyakat ilkeleri çerçevesinde ele alınmış ve buna göre taslak hazırlanmıştır.
Bongolar Yargı Etiği ilkeleri referans alınan taslakta, en önemli yargısal reform, yargının temelini oluşturan, büyük yükü kaldıran ilk derece mahkemelerinin büyük oranda temsil edilmesidir.
Bunun yanında önümüzdeki evrede cumhurbaşkanını halkın belirleyeceği de gözetildiğinde kısmen hesap verilebilir bir statüye de kavuşmuştur denebilir. Daha öncede ifade etiğimiz gibi Batı’da örnekleri olduğu gibi TBMM üye seçmesi getirilseydi demokratik meşrutiyet ve hesap verilebilirlik açısından çok daha iyi olurdu.
Taslak daha iyi olabilirdi
Taslak 48 madde ve 3 geçici maddeden oluşmaktadır. Buna göre yeni HSYK özetle; yargı bağımsızlığını, tarafsızlığını güçlendirme amacının yanında kurulu bağımsız bir statüye kavuşturmakta ve geniş tabanlı temsili getirmekte olup eski HSYK ile kıyaslanmayacak oranda demokratik bir kurul hedeflenmiştir.
Kişisel olarak olumlu bulduğumuz taslakta, eleştirilecek ve eksik huhuslar da bulunmaktadır.
1) HSYK’ya TBMM tarafından öncelikle nitelikli çoğunlukla, olmadığında salt çoğunlukla üye seçilmesi demokratik devlet ve meşrutiyet açısından gerekliydi. Bu halka hesap verilebilirliğinde bir sonucu olurdu.
AB ülkelerinden örnek vermek gerekirse halen yürürlükte olan Transa Anayasası’nda devlet başkanı, adalet bakanı, kurulda bulunduğu gibi devlet başkanı, meclis başkanı ve senato başkanı tarafından üye atanmaktadır.
İTALYA: Yüksek yargı konseyinin başkanı devlet başkanıdır. Üçte biri avukatlar ve hukuk profesörleri arasından parlamento tarafından seçilir. Başkan yardımcısı parlamentonun seçtiklerinden biri olur. İSPANYA: Kral da atama yapar. 20 kişilik konseyde dördü temsilciler meclisi, dördü senato tarafından 3/5 çoğunlukla önerilir. Bunlar hakimler arasında olmalıdır.
AVUSTURYA: Hakimler, federal hükümetin önerisini uygun alarak federal devlet başkanı veya onun verdiği yetkiye dayanılarak federal bakan tarafından atanır. Örnekleri çoğaltmak mümkün olduğu gibi, Avrupa Birliği ülkelerinde değişik düzenlemelerin de olduğunu ifade edelim.Ayrıca Venedik Komisyonu Adli Atamalar Raporu (2007) hesap verilebilirliği aramak ve yürütme erkini temsilini tek başına bağımsızlığa aykırı görmemektedir. Bu tercih geride kaldı ama, yeni Anayasa’da değerlendirilebilir. Taslağın maddelerine gelince:
2) 6 ve 14. maddesinde denetim, inceleme, soruşturmanın yanında “araştırma”dan bahsetmektedir. Bundan neyin kastedildiği gerekçe dahil açıklanmamaktadır. Müfettişlerin subjektif değerlendirmesine göre araştırma, hakim ve cumhuriyet savcılarına baskıya dönüşebilir. Denetim, inceleme ve soruşturma yeterli olmalıdır.
3) 7. maddesinde kurulun, iş yoğunluğu sebebiyle, başka dairelere iş verebileceği ifade edilmektedir. Oysa 9. maddede dairelerin görevleri tek tek sayılmıştır. Bu hüküm istikrarsız karar almaya ve kargaşaya neden olabilir. Büro adedi ve T. Hakimi sayısı arttırılarak çözüm getirilebilir.
Yüksek mahkemelere üye seçimi
4) 15. madde müfettişliğe alınacaklarda üstün başarı ve yararlı olacağı anlaşılmış bulunanlardan atanacağı benimsenmiş. Net bir ölçü değil. Kriterler objektif olarak açıklanmalıydı. Bu gelecekte keyfiliğe yol açabilir.
5) 28. maddesinde seçilmiş üyelerin üç ilden birine isteklerine uygun atanacakları benimsenmiştir. Kişisel düşünceme göre geniş tabanlı seçimle gelen adli ve idari yargıdan seçilen üyelerin süreleri sonunda yüksek mahkeme üyeliklerine atanmalarıdır. Bunların seçimi daha önceki HSYK seçiminden çok daha demokratik ve hakkaniyete uygundur. Zira üyeler taslağın 34 maddesinde Yargıtay daire başkanları statüsünde kabul edilmektedir. Aksi takdirde uygulamaları gözetildiğinde Yüksek Mahkemelere seçilmeleri zorlaşacaktır.
6) 32. madde Kurulun kararları ve tutanaklarını düzenlemektedir. Gizli veya açık olduğu belirtilmemiştir. Kişisel veriler hariç, bunların şeffaflığı kamuoyuna hesap verebilirlilik açısından demokratik olur.
7) 33. madde inceleme, itiraz ve yargı yolu başlıklıdır. Meslekten ihraç hariç disiplin uygulamalarına yargı yolu kapatılmıştır. Sıkı iç denetim yeterli değildir. Hukuk devletinin gereği bu kararlarında yargı yoluna açılmasıdır. Zira, bazı disiplin uygulamaları hak kaybına ve meslekte yükselmeye büyük engel oluşturmaktadır. Ancak bu düzenleme Anayasa değişikliğinde olduğundan, yeni anayasada gözetilmelidir.
8) 36. madde üyelerin disiplin, soruşturma ve kovuşturması, 38. madde adli suçlarıyla ilgili soruşturma ve kovuşturmayı düzenlemektedir. Bu sistem Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay gibi yüksek mahkemelerdeki kapalı devre soruşturma ve yargılamanın bir benzeridir.
Bizce yapılması gereken tüm Yüksek Mahkeme üyelerinin disiplin veya suç yönünden soruşturma ve kovuşturmalarının üst kurul olarak HSYK’ya verilmesidir. Buna paralel Anayasa, Yargıtay, Danıştay kanunlarında değişiklik yapılarak bu sağlanmalıdır. Devlet geleneğinde çapraz denetim uygulamasıyla da bu sistem uyumlu olacağı gibi, daha bağımsız, tarafsız ve demokratik olacaktır.
HSYK’ya güvenmek…
9) 38. madde görevden çekilmeyi açıklamaktadır. Ancak bunun kesin olacağı ifade edilmektedir. Bu kesinlikle hukuk devleti ilkelerine aykırıdır. Yargı yolu açılmalıdır.
10) 43. maddesi reddi istenen üyelerle ilgili kesinlik, yeniden inceleme ve itiraza açık olması, yasanın felsefesine ve bütünlüğüne uygun olurdu.
11) Taslağın geçici 3. maddesi meslekten çıkarılanlara kurula, mahkemeye gitmeden HSYK’ya müracaat hakkı tanımaktadır. Bu son derece adil ve demokratik bir düzenlemedir. Ancak, önceki HSYK’nın ideolojik tutum ve davranışları gözetildiğinde, tüm disiplin cezaları ile ilgili müracaat hakkı getirilmeliydi. Böylece geçmişte olan haksızlıkların önüne geçilebilme yolu açılabilirdi.
Şüphesiz taslakla ilgili söylenecek çok şey vardı. Ancak, genel çerçevesini çizdiğimiz olumlu değişiklikler sonuçta uygulamalarla örtüşürse amacına ulaşacaktır. Bunun hukuk çevreleri ve kamuoyu yakından takip edecektir. Felsefeci Dewey “Düşüncenin bilgiye dönüşmesi için eylemle sınanması gerekir” tespitinde bulunmaktadır. Kurul seçim öncesi ve sonrası düşüncelerini ve ilkelerini açıkladı. Açıkladıkları objektif, tarafsız, adil ve eşitlikçi uygulamalar destek görecek, aksi durumda geçmişteki hatalar sürdürülmüş olacaktır. Ben gelecekten umutlu olmak istiyorum. Fransız Anayasa Konseyi üyesi Sosyolog Dominque Schnapper “İnsanların kendi aralarında ve toplum kurumlarına karşı minumum bir güven olmadan ne ekonomik faaliyetler ne siyasi meşruluk ne de sosyal düzen ayakta durabilir” demektedir. Yeni bir yargı sürecinde yeni HSYK’ya güvenmek durumundayız. “Düşüncelerini sınasınlar”, bu anlamda onlara büyük görev ve sorumluluk düşmektedir. Belli görüşler çerçevesinde solidarizm (dayanışmacılık) tehlikelidir. İktidarlar her zaman gelip geçicidir. Bunun aksine tasarruflara ve uygulamalara karşı çıkmak her hukukçu gibi benim de görevimdir.
Star-Açıkgörüş, 01.12.2010
