Giriş
Adam Smith’in iktisat alanındaki öncü eseri Milletlerin Zenginliği (1776) yaklaşık 950 sayfa uzunluğundadır. Çağdaş okuyucular onu neredeyse anlaşılmaz bulurlar. Dili tumturaklı, terimleri eskidir. Bir tanesi 70 sayfaya ulaşan konu dışı bölümleri vardır ve on sekizinci yüzyıla ait örnekleri genelde bizi aydınlatmak yerine kafamızı karıştırır.
Milletlerin Zenginliği yine de dünyanın en önemli kitaplarından biridir. Newton’un fizikte yaptığını, Darwin’in biyolojide yaptığını o iktisat alanında yapmıştır. Ticaret, alışveriş ve kamu politikaları hakkında kabul edilmiş ve modası geçmiş bilgi birikimini alıp -bugün halen yararlı bir biçimde kullandığımız- yepyeni ilkelere göre yeniden ifade etmiştir. Smith, milli refahın bir ölçüsü olarak gayrisafi milli hâsıla kavramının ana hatlarını çizmiş; çok büyük verimlilik kazançlarına imkân veren şeyin uzmanlaşma olduğunu belirlemiş; alışverişten sadece satıcının değil, her iki tarafın fayda sağladığını fark etmiş; piyasanın, kaynakları harika bir etkinlikle bölüştüren otomatik bir mekanizma olduğunun farkına varmış; farklı üreticiler arasında verimli ve geniş çaplı işbirliğine izin veren şeyin bu mekanizma olduğunu anlamıştır. Tüm bu fikirler iki yüz yıl sonra bile iktisat ilminin ana yapısının birer parçası olarak kalmıştır.
Dolayısıyla Milletlerin Zenginliği okumaya değerdir ama okunması imkânsızdır. Bizim bugün ihtiyacımız olan, onun çok daha kısa bir versiyonudur. Smith’in fikirlerini çağdaş bir yorumcunun filtresinden geçmeden, ama çağdaş bir dille sunan kısa bir versiyon… Bu kitap, dili ve teknik terimleri güncelleyerek, Smith’in örnekleri ve ifadelerinden yeteri kadarını sunarak kattığı renklilikle ve Smith’in erken dönem fikirlerinden bugüne, iktisâdi kavramların nasıl geliştiğini açıkladığı küçük notlarla tam da bunu yapmayı hedeflemektedir.
Aynı uygulama Smith’i meşhur yapan diğer büyük eseri Ahlâkî Duygular Kuramı (1759) için de kullanılmıştır. Smith’in Glasgow Üniversitesi’ndeki felsefe derslerinin bir ürünü olan bu kitap, ahlâkı, bizim sosyal varlıklar olmamızın doğal sonuçları üzerinden açıklamaktadır. Bu eser genç Buccleuch[1] dükünün üvey babasını öyle etkilemiştir ki o derhal Smith’i (cömert bir ücret karşılığında hayat boyu) çocuğuna hoca olarak tutmuş ve Avrupa’ya yaptığı eğitim seyahatinde ona eşlik ettirmiştir.
Sahip olduğu zaman ve bu seyahatlerde azar azar topladığı sezgilerle Smith, daha sonra Milletlerin Zenginliğine dönüşecek olan kitabın taslağını hazırlamaya başladı. Metni yazmak ve son haline getirmek için İskoçya’daki evinde bir on yıl daha harcadı ve bu süre içerisinde fikirlerini Londra’da bulunan dönemin öncü entellektüelleriyle tartıştı. Kitabın bitmesi ayı bir ticarî başarıydı. Kısa zamanda pek çok yeni baskısı yapıldı ve birçok dile tercüme edildi.
İçerik devrim niteliğindeydi. Milletlerin kendi zenginliğini diğer ülkelerden koruması gerektiği yönündeki hâkim görüşü ) doğrudan eleştiriyordu. Milletler arasındaki serbest alışverişin ve hatta evdeki bireyler arasındaki serbest alışverişin bile her iki tarafı da öncekinden daha iyi duruma getirdiğini gösteriyordu. Devletlerin çeşitli denetimler, tarifeler ve vergilerle bu özgürlüğe müdahale ettiklerinde insanları daha zengin değil, daha fakir hale getirdiklerini iddia ediyordu.
Smith’in fikirleri siyasetçileri etkiledi ve olayları değiştirdi. Bu fikirler ticaret anlaşmalarına, vergi reformlarına, tarifelerin ve sübvansiyonların ortadan kaldırılmasına yol açtı. Bu olaylar da on dokuzuncu yüzyıl serbest ticaret asrına ve büyüyen dünya zenginliğine kapı araladı.
Kitabın Planı
Aşağıdakiler içerisinde normal metin halinde yazılanlar, Adam Smith’in önermelerinin yazar tarafından kısaltılmış halidir. Dar paragraflar ise Smith’in kendi sözleridir. Yatık metinle yazılanlar ise yazarın, Smith’in söylediklerine ve bunların neden önemli olduğuna dair açıklamalarıdır.
Çevirmenin Notları
Bu kitapta Milletlerin Zenginliği adlı eserden bolca alıntı yer almaktadır. Tüm alıntıların dipnotlarında verilen paragraf ve sayfa numaraları aynen orijinal eserdeki dipnotlarda geçtiği gibidir. Dipnotların yanında, parantez içindeki ‘TR’ ibaresiyle verilen sayfa numaraları ise çevirmen tarafından eklenmiş olup Milletlerin Zenginliği’nin Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayınlanan Türkçe tercümesinin 2014 yılına ait dokuzuncu baskısında söz konusu dipnotun karşılık geldiği sayfa numaralarıdır.
[1] Bakılov şeklinde okunur (çn)
Künye
Eamonn Butler, Kısaltılmış Milletlerin Zenginliği, Liberte Yayınları, 2018, Çeviren: Hakan Şahin
Kitabın Alt Başlığı: ve Epey Kısaltılmış Ahlaki Duygular Kuramı
