Devlet toplum üzerinde ‘hegemonik’ bir ilişki kurmak istediğinde elindeki en etkili araç dış politikadır.
Eskilerde dış politika ‘milli dava’ olarak nitelenir, herkesin de bu ‘dava’ya destek vermesi beklenirdi. ‘Dava’nın ne olduğuna, muhtevasına vs. ‘devlet’ karar verir, vatandaşlardan devlet büyüklerine güvenmeleri ve itaat etmeleri istenirdi. Farklı görüşlerin ifade edilmesi yasak değildi elbette, ama hiç hoş görülmezdi. Kimse kolay kolay Kıbrıs politikasına yüksek sesle itiraz edemez, NATO üyeliğini eleştiremez, Ermeni meselesinde aykırı laf edemezdi. Bunlar ‘milli dava’lardı, ‘yüksek siyaset’in konularıydı. Halk bilmezdi.
Dış politika bir tür savaş cephesi olarak algılanırdı, yurttaşlar da asker. Böyle bir ilişkide elbette esas olan ‘disiplin’di. Disiplin de ‘askerlerin’ emirleri, stratejiyi, taktiği sorgulayamazlığı üzerine kuruluydu. ‘Devletin askerleri’ olarak görülen halk dış politikada ‘devlet büyükleri’ ne söylerlerse ona inanmak, ne derlerse onu yapmak durumundaydılar. Aksine yapanlar, ya haindi, ya satılmış!
O vesayet dönemlerinde dış politika deyince devletin ‘resmi’ politikası anlaşılırdı. Siyasi partiler arasında bile ‘dış politika’ konularında bir ayrılık olması istenmez, medya ve hatta akademya dış politikada ‘tek tip’ bir duruş sergilerdi. Kemalist bürokrasi ve asker etkisiyle tanımlanan dış politika toplum ve siyaset üstü bir devlet politikasıydı. Dış politikayı yürütenler konunun bir ‘ulusal çıkar’ meselesi olduğunu, kendilerinin de ulusal çıkarın gereğini yaptıklarını söylerlerdi. Bilirdik ki ‘ulusal çıkar’, ‘milli dava’, ‘devletin âli menfaatleri’ söylemi aslında ‘tek tipçi’ bir devlet anlayışının ve alternatif görüşleri susturmanın bir yoludur. Farklı kimliklerden, düşüncelerden, çıkarlardan oluşan çoksesli ve çoğul bir toplumda tek, eleştirilemez, değiştirilemez bir dış politika dayatmak aslında devletin toplum ve siyaset üzerinde hegemonik bir ilişki kurmasının yoluydu. On yılı aşkın bir süredir bu ‘devlet’ güdümlü dış politika perspektifi zayıfladı, farklı seçeneklerin var olduğu anlaşılmaya başlandı. Dahası dış politikanın ‘iç’i belirleyen bir işlev gördüğü, dolayısıyla aslında iç politikanın bir uzantısı olduğu görüldü. Normal demokrasilerde olduğu gibi hükümet devlete egemen olunca ‘devlet politikası’ da yerini ‘hükümet politikası’na bıraktı. Sonuçta iç gelişmeler kadar dış politika da hararetli bir tartışma konusu haline geldi.
İyi de oldu… Milli, değişmez, siyaset üstü, mutlak doğru bir dış politika olamaz. Hükümetler iç politikada olduğu gibi dış politikada da tercihlerde bulunurlar. Tercihleri kimliklerinden, geçmişlerinden, önceliklerinden, çıkarlarından bağımsız değildir. Buna rağmen bir hükümetin kendi dış politika tercihlerine ‘milli dava’ muamelesi yapması, onu tartışma ve eleştiri dışı görmesi ‘eskiye dönüş’ olur.
Bugün dış politikada bölgesel ve küresel dinamiklerle uyumsuz bir ‘ideolojik’ yaklaşımın ülkeyi ‘riskli’ bir noktaya taşıdığını, Türkiye’nin imkanlarını aşan bölgesel hedeflerle maceraya sürüklendiğini düşünenler var. Hükümetin, sivil aktörlerin öne çıktığı ‘yumuşak güç’ anlayışından devletin ön plana geçtiği ‘müdahaleci’ bir yaklaşıma yönelmesi yeni bir durum ve elbette tartışılması gerek. Kimse toplumdan, aydınlardan, akademisyenlerden ‘körü körüne’ destek beklemesin. Dün Kemalist-sekülarist elitin yaptığı buydu. Toplum da siyaset de itiraz etti. Bugün de itirazlar, uyarılar var.
Müdahaleci bir dış politikayı ideolojik ve hatta ütopik bir vizyonla uygulamaya kalkışırsanız bütün bölgeyi ve dünyayı kendinize düşman edersiniz. Bush da müdahaleciydi, oraya buraya nizam vermeye kalkışıyordu. Bush müdahale edince ‘neo-con’ emperyalizmi oluyor da bizim ‘muhafazakarlar’ müdahale edince ne oluyor? ‘Biz’ yapınca ‘doğru’ mu olacak? Yemen’de büyükelçiliğe saldırı, Lübnan’da kaçırılan THY pilotları… Bunlar size bir şeyler anlatıyor mu?
Bu yazı Zaman Gazetesi‘nde yayınlanmıştır.
