Artvin Cerattepe’deki bakır madeninin işletilmesi meselesine ilişkin yazıma bazı çevrecilerden öfkeli tepkiler geldi. Tepki dediysem, bunlar karşı fikirlerden ziyade küfürler ve suçlamalar. “Pis kapitalist”liğimden “emperyalizme” hizmet etmeme, hükümete “satılmış”lığımdan ilgili şirkete “ortak” olmama, bu şirketten “otlanmama” kadar uzanan zırvalar. Bunları elbette dikkate alacak değilim. Cevabım meramımı daha iyi açıklamaya çalışmak olacak.
Dünya çeşitli madenlere sahip. Bu madenler binlerce yıl bir işe yaramadı. Madenlerin gömülü olduğu toprakların üzerinde yaşayan insanlar onların varlığını, ne olduğunu ve ne işe yarayacağını bilmiyordu. Sonra insanın bilgisi arttı. Uygarlık geliştikçe yerkürenin madenlerini bulma/çıkartma ve insan hayatına katkıda bulunması için kullanma süreci başladı. Bugün hayatımızın vazgeçilmezleri olan birçok şeyde madenler veya -nihaî malın üretimi için kullanılan- maden ihtiva eden girdiler var. Dünya tarihindeki en yüksek refah seviyesinde yaşıyorsak, bunun kaynaklarından biri madenler.
İnsanlar madenleri kullanmaktan vazgeçemez. İnsanlık topluca maden çıkartmayı ve değerlendirmeyi bıraksa dünya başka bir dünya olur. Bunu düşünmek bile saçma.
Maden çıkartmak ciddî emek ve bilgi gerektiren bir iş. Yeryüzüne yakın madenlerin neredeyse tükenmesi ve ocaklarda gitgide daha derinlere inmenin gerekmesi madenciliği pahalı ve yüksek teknolojiye dayalı bir iş hâline getiriyor. Madenlerin çıkartılması temel iktisadî faaliyetlerden ve maden üretiminin, nasıl yaparsak yapalım, çevreye bir maliyeti var. Bu maliyeti sıfırlamak imkânsız. İster kapitalist ister sosyalist sistemde olsun, ister bir özel firma ister bir kamu işletmesi çalıştırsın, her maden ocağı kaçınılmaz olarak çevreye zarar verir. Bu yüzden, tercih seçeneklerimiz çevreye zarar veren maden işletmeciliğiyle hiç zarar vermeyen maden işletmeciliği değil; çevreye daha az zarar verecek modellerle daha çok zarar verecek modeller. Genel olarak söylemek gerekirse, sosyalist sistemde maden işletmeciliği kapitalist sistemdekinden, karma ekonomilerde ise kamu sektörü özel sektörden daha çok zarar vermekte çevreye. Artvin’de maden işletilmesine karşı çıkanların hazırladığı bir rapor, farkında olmadan bunu itiraf ediyor. Bölgedeki başka bir madende devlet oranın sahibiyken 6000 işçi çalışıyormuş. Maden ocağını devralan özel firma ise sadece 900 kişiyle işletmecilik yapıyormuş. Rapor bunu menfi bir durum olarak sunuyor. Tipik devletçi bakış. Ekonomik etkinliği değil geniş ve lüzumsuz istihdamı savunan bir yaklaşım. Oysa diğerleri gibi emek girdisinin azlığı da daha büyük katma değer yaratılmasını ve çevreye daha az zarar verilmesini sağlar.
Artvin’deki bakır madeninin işletilmesi engellenirse, ekonomimiz ülkenin başka yerlerinde işletilen bakır madeni ocaklarına daha bağımlı hâle gelir. Bu durumda Artvin çevre zararlarından kaçınırken meselâ Bursa’ya daha çok çevre tahribatı düşer. Ülke bir bütün olarak bakır madeni çıkartmaktan vazgeçerse, bu sefer dünyanın başka yerlerindeki bakır madeni ocaklarının daha çok çalıştırılması gerekir. Oralardaki çevre tahribatı da buna paralel olarak artar. Bakır madenlerinin çevreye zararı tüm dünyada bakır üretimine son vererek sıfırlanabilir.
İktisadî hayatın nasıl aktığından, madencilikte teknolojinin nereden nereye geldiğinden haberdar biri, Artvin’deki sözüm ona çevreci kişiler ve kuruluşlar gibi bakamaz olaya. Yapılması gereken şey bakırı toprak altında bırakmak değil yeryüzüne çıkartmanın ve işlemenin çevresel maliyetini düşürmektir. Bu da daha önceki yazımda vurguladığım gibi tüm malların fiyatlandırılması, etkin rekabet, üstün teknoloji ile sağlanabilir. Nitekim piyasanın daha iyi işlediği ve daha gelişmiş teknolojiye sahip ülkelerde maden işletmeciliği çevreye daha az zarar veriyor. Türkiye akla, mantığa, insanî tecrübeye uyan bu yolu takip etmek zorunda.
Yeni Yüzyıl, 29.02.2016
http://www.gazeteyeniyuzyil.com/makale/cevreci-ofkenin-acizligi-1493
