Mısır’ın diktatörü Sisi insan hakları konusunda ilginç bir laf etmiş. Nisan ayının son günlerinde Kahire’de ABD Kongresinden gelen bir heyetle görüşürken, sık sık karşılaştığı insan hakları eleştirileri ve iki gazetecinin tutuklanmasıyla ilgili sorular üzerine şöyle demiş:
“Ülkesinin ve bölgenin koşullarından dolayı Batı tarzı insan hakları ve sivil özgürlük kavramları Mısır’ın şartlarına uymuyor. Mısır’daki insan hakları ve sivil özgürlükler konularına Batılı bakış açısıyla yaklaşmamak gerekir.” Sisi ülkesinin, yine de, nasıl oluyorsa, hukukun üstünlüğüne ve demokratik değerlerin geliştirilmesine bağlı olduğunu da sözlerine eklemiş.
Bu yaklaşım ne Sisi’ye mahsus ne de yeni. “Batı dışı” dünyanın değişik yerlerinde, farklı zamanlarda, gerek politikacılar gerekse aydınlar tarafından dile getirilmekte. İlginçtir, Batı’da da böyle düşünenler, insan hakları ve özgürlüklerin belli bir coğrafyaya ve kültüre özgü olduğunu iddia edenler var.
Bu yaklaşıma göre insan hakları ve sivil özgürlükler Batı kaynaklı, Batı’nın ürünü ve Batı’ya mahsus. Bunlar dünyanın diğer bölgelerinde neşvünema bulamaz, geçersiz ve anlamsız kalır. Çünkü Batı’daki şartlar ve tecrübelerle öbür yerlerdeki şartlar ve tecrübeler birbirinden kesin ve keskin şekilde farklı. Siyasî kültür, insanlar arası ilişki kalıpları, otoriteye karşı tavır, farklılıklar karşısında tutum, sorunları karşılama ve çözme yöntemleri farklılıkların tezahür ettiği başlıca alanlar.
Hiçbir ülkenin bir diğer ülkenin tıpkısının aynısı olduğu söylenemez. Bu tespit, toplumlar için de geçerli; yani insanlar ve insan grupları arasında da bazı farklılıklar mevcut. Bununla beraber ülkeler ve toplumlar arasındaki farklar ülkeleri ve toplumları ayrı varlık türlerine çevirmez. Soğukkanlı ve objektif bir inceleme kesin olarak benzerlik ve ortaklıkların farklılık ve değişikliklerden fazla olduğunu gösterir.
Hiç şüphe yok ki, temel hak ve özgürlüklerle ilgili felsefî temellendirme ve sistematize etme çabaları daha ziyade Batı’da şekillendi. Hukuk alanında da öyle oldu. Bugün insan hakları felsefesi ve hukuku deyince mecburen daha ziyade Batı’ya gidiyoruz. Ancak, bu, insan hakları düşüncesinin ve haklara saygının sadece Batı’ya mahsus olduğunu, diğer coğrafyalarda ve kültürlerde bulunmadığını göstermez. Birçok yerde insan haklarına kaynaklık eden dinî ve lâdinî fikirleri ve insan haklarına saygı telkin edip koruma getiren mekanizmaları rüşeym hâlinde de olsa bulmak mümkün.
Bunda şaşılacak bir şey yok. İnsan düşüncesi de hayat pratiği de nihayetinde insanın sabit veya sabit sanmamıza sebep olacak kadar yavaş değişen insan doğasına, insanın insan üzerindeki iktidarının tabiatına, dünyanın insan eliyle değiştirilmesi zor özelliklerine ve mahiyetine dayanmakta. Bu yüzden özgürlük ve insan hakları şu veya bu coğrafyaya ya da kültüre değil tüm insanlara, insanlığa ait. Hak ve özgürlükler insanlara bir beşerî otorite tarafında verilmediği için bir beşerî otorite tarafından alınamaz, ortadan kaldırılamaz, olsa olsa ihlâl edilebilir, çiğnenebilir, gasp edilebilir.
Öyleyse Batı’da ve Batı dışında özgürlüğü ve hakları Batı’ya ve Batı kültürüne münhasır kılmaya çalışanlar bunu neden yapıyor? Bu görüşün Batı’daki bağlılarının ve sözcülerinin motivasyonu Batı’nın ezelî ve ebedî üstünlüğüne inanmaları ve buna paralel olarak başka yerleri, kültürleri, inançları aşağı görmeleri. Böylelerine ne saçma bir konumda durduklarını göstermek için Batı tarihini hatırlatmak yeterli. Batı dışında bunu yapan Sisi gibi kimselerin derdi ise, iktidarlarını korumak ve sınırsız kılmak. Bu yüzden özgürlük ve hakları kendi toplumlarına yabancı, dolayısıyla geçersiz ve gereksiz görüyorlar.
Sisi’nin yukardaki sözleri dillendirdiği günlerde gazetelere Mısır hakkında ibretlik bir haber düştü. Mısır’da 2013 darbesinden bu yana 9 yeni hapishane açılmış. Onuncu hapishanenin inşa edilmesine de karar verilmiş. Hapishanelerde tutulan siyasî muhaliflerin tam sayısı ve bazılarının akıbeti ise bilinmiyormuş. Demek ki, Sisi Mısır’da Mısır tipi insan haklarına ve hukukun hâkimiyetine saygı gösterdikçe hapishane nüfusu artıyor…
