“Kazanca düşkün kişi kendi evine sıkıntı verir, Rüşvetten nefret edense rahat yaşar./ Sahibinin gözünde rüşvet bir tılsımdır. Ne yapsa başarılı olur. Kötü kişi adaleti saptırmak için Gizlice rüşvet alır./ Adaletle yöneten kral ülkesini ayakta tutar, Rüşvet alansa çökertir.”
Süleyman’ın Özdeyişleri 15-17-21-29
Yolsuzluk yetkili bir kişinin veya kurumun gerçekleştirdiği namussuz faaliyetler olarak tanımlanabilir. Yolsuzluk hukuki açıdan hem yasak olan rüşvet, paranın zimmete geçirilmesi gibi faaliyetleri içerir hem de birçok ülkede yasal sayılan ya da yasa dışı sayılmayan faaliyetleri (lüks tüketim, israf, kaynakları sorumsuzca kullanma) de içerebilir. Ne yazık ki bu fenomen farklı derecelerde dünyadaki tüm ülkelerde görülür.
Yolsuzluğun sonuçları olumsuz ve somuttur. Örneğin, devlet altyapı projeleriyle istihdam ve kalkınmayı teşvik etmeyi hedeflerken, yolsuzluktan dolayı projenin süresi ve maliyeti beklenenin üstünde olabilir. Böylece yolsuzluk refahın artışını engeller/yavaşlatır. Ayrıca, yolsuzluğun olduğu yerlerde yalan söylenir, böylece gerçekler göz ardı edilir, bu durum daha verimli insanların başarılı olmalarını önler, böyle bir ortamda üretkenlik de azalır.
Yolsuz bir ortamda ise verimlilik değil bağlantılar, yalan ve para daha önemli görülür. Böyle bir durumda insanların çalışmaları için motivasyonu da olmaz, hem bir hedefin belirlenmemiş olmasından -yani nereye gittiklerini bilmemelerinden dolayı- hem de ne yaparlarsa yapsınlar verimli olup olmadıkları önemli sayılmadığından dolayı… IMF’ye göre yolsuzluğun pek çok zararı bulunmaktadır. Örneğin yolsuzluk işyeri açmaya çalışan kişilerin, işyeri açmak için rüşvetin ödenmesi gerekiyorsa, işyeri açmaktan vazgeçmesi sonucunu doğurabilir. Böylece insanlar daha az işyeri açar, işsizlik ve dolayısıyla fakirlik da artar. Yine IMF’ye göre yolsuzluğun olduğu toplumlarda çalışanlar yeteneklerine göre bağlantılarına göre seçilirler. Bu da işgücü verimini düşürür. Yolsuzluk, fakirleşmeyi, fakirlik ise toplumda suç oranının artması gibi pek çok olumsuz olayı tetikler. Bu sarmal gittikçe artar ve toplumda kargaşa hakim olur.
Örnekleri çoğaltmak mümkün olsa da kısaca yolsuzluk, refahın azalmasına, toplumsal kargaşaya ve huzursuzluğa yol açar. Bu nedenle yolsuzlukların engellenmesi ve önüne geçilmesi için ağır yaptırımların yanı sıra birtakım tedbirler almak gerekmektedir.
Yolsuzlukların engellenebilmesi için yapılması gereken ilk ve en önemli husus eğitimden geçmektedir. Yetkililere ve çalışanlara rüşvet ve yolsuzluk konusunda detaylı ve süregelen eğitimler vermek gerekir. Bu eğitimlerin yolsuzluk ve rüşvete ilişkin temel bilgilerden başlayıp “hangi hediyelerin kabul edilip edilemeyeceğini” dahi içeren detaylı içeriklere sahip olması gerekmektedir.
Yolsuzluk ve rüşvetle mücadele kapsamında ikinci olarak yapılması gereken ise atamaların liyakat esaslı yapılmasıdır. Atamalarda, referans, torpil, bağlantı vd. hususlar değil, liyakat esas olmalıdır. Ne yazık ki yazılı sınavlar sonrasında gerçekleştirilen sözlü “mülakatlar” atamalarda liyakat unsurunu çokça bozmaktadır. Bu nedenle mülakatların objektif kriterler eşliğinde yapılması ve bir denetim mekanizması süzgecinden geçirilmesi önem arz etmektedir.
Yolsuzluk ve rüşvetle mücadele kapsamında üçüncü önerimiz ise yetkililerin istinasız şekilde “rotasyona” tabi olmalarıdır. Rotasyon şartları objektif ve net olmalı, istinasız şekilde uygulanmalıdır.
Yolsuzluk ve rüşvetle mücadele kapsamında dördüncü önerimiz ise açıklık, şeffaflık ve kaydedilebilirlik gibi hususların sağlanabilmesi için “dijitalleşme” süreçlerine önem vermek ve bu süreçleri hızlandırmaktır. Dijitalleşme, iş süreçlerini şeffaf ve denetlenebilir kılar. Böylece hesap verilebilirlik oranı artırılabilir.
Yolsuzluk ve rüşvetle mücadele kapsamında beşinci önerimiz ise yolsuzluk ve rüşvetle mücadele için özel kanunların çıkarılması ve “bağımsız bir kuruluş” kurularak mücadeleye başlanmasıdır. (Hong Kong örneğinde olduğu gibi)
Dünya Bankası’na göre yolsuzlukla mücadele için bürokrasi azaltılmalı ve bürokratik süreçler kısaltılmalı, teknoloji gücü kullanılmalı, israflar da yolsuzluk olduğu için israf ile de mücadele edilmeli, halk bilinçlendirilmeli, yaptırımlar artırılmalı ve teknoloji kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.
Av. Haldun Barış ve Yeminli Mütercim Doruk Arslan
Yararlanılan Kaynaklar
Duri, J. (2021) Transparency International Knowledge Hub | Knowledge Hub, Corruption in times of crisis. https://knowledgehub.transparency.org/assets/uploads/kproducts/2021-Lit-review-on-corruption-and-crises.pdf (Erişim tarihi: 02 Temmuz 2023).
Mauro, P. (1997) Economic issues no. 6 — why worry about corruption?, International Monetary Fund. https://www.imf.org/EXTERNAL/PUBS/FT/ISSUES6/INDEX.HTM (Erişim tarihi: 02 Temmuz 2023).
Hunja R. (2015) Here are 10 ways to fight corruption, https://blogs.worldbank.org/governance/here-are-10-ways-fight-corruption
