29 Nisan 2017’den beri, yani 3 yıla yakın bir süredir Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından alınan bir “idari tedbir” kararı ile Türkçe dahil tüm dillerde Vikipedi sitesine Türkiye’den erişim engellenmiş bulunmaktadır.
Gerekçe olarak “Türkiye’yi terör örgütleriyle aynı zeminde gösteren ifadelerin bulunması” gösterilerek bunun da özel olarak İngilizce Wikipedia’da yer alan “State-sponsored terrorism” [Devlet destekli terörizm], “Foreign involvement in the Syrian Civil War” [Suriye İç Savaşı’na yabancı müdahalesi] maddelerinden kaynaklandığı belirtilmiştir. “Turkish occupation of northern Syria” [Kuzey Suriye’de Türk İşgali] başlıklı madde de bu kapsamda görülmektedir.
BTK tarafından yapılan bir açıklamada “1. Türkiye’nin terör örgütlerini desteklediğini belirten içerikler tüm girişimlere rağmen Wikipedia’dan çıkarılmamıştır. 2. Bu içeriklerin doğru bilgilerle düzenlenmesine izin verilmemiştir.” denmiştir.
Sonuç olarak, bu yasak nedeniyle 3 yıla yakın bir süredir; milyonlarca Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı önemli bir bilgi kaynağından mahrum kalmakta; Vikipedi üyelerinin bu ansiklopedide gerek eksik ve yanlışları gidermeye, gerekse yeni bilgiler eklemeye yönelik çabaları engellenmekte ya da çok zorlaşmakta; yurt içinde ve dışındaki kamuoyunda Türkiye’de ifade özgürlüğünün büyük ölçüde kısıtlandığı şeklinde bir izlenim bırakılmaktadır.
Son olarak bu konu yurt içinde Anayasa Mahkemesi (AYM), yurt dışında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) gündemine taşınmış, 31 Ekim 2019’da T.C. hükümetinin savunma için ek süre talebi üzerine AiHM 12 Aralık 2019’a kadar süre vermiştir.
Vikipedi Nedir?
Wikimedia Vakfı tarafından yayınlanan Vikipedi, içerikleri dünyanın dört bir yanındaki gönüllülerin katkılarıyla hazırlanan, açık, malî olarak reklam gelirleri yerine bağışlarla desteklenen, kâr amacı gütmeyen, ücretsiz ve özgür bir ansiklopedidir.
Ansiklopedinin içeriğine herkes internete bağlanıp sayfalarda ekleme, çıkartma, düzenleme yaparak katkıda bulunabilir. Vikipedi’nin bu şekilde herkese açık olması, herhangi bir maddenin herhangi bir zamanda kötü bir vaziyette olabilmesi anlamına gelir. Örneğin, bir ansiklopedi maddesinin metni içinde tartışmalı ifadeler olabilir, hatta bir ansiklopedi maddesi vandalizme uğrayabilir.
Vikipedi, editoryal anlaşmazlık çözme mekanizmasına sahiptir. Yani anlaşmazlıkları çözen bir üst mahkeme yoktur. Bunun sonucunda madde üzerindeki anlaşmazlıkların çözülüp maddenin tarafsız ve kaliteli hale gelmesi uzun bir süre alabilmektedir.
Vikipedi fikir birliğiyle yazılmaktadır – bunun sonucunda maddelerin çoğunda bütün önemli bakış açıları adilce belirtilir. Fikir birliğine varmak basit bir taslağın yazımından daha çok zaman alır ve bazen düşüncelerine fanatiklik derecesinde bağlı olan bazı Vikipedi gönüllü yazarları nedeniyle bu süreç uzar.
Vikipedistler gerekli bilgileri kurallara uygun bir biçimde yazarlar. Kurallara aykırı yazılar diğer vikipedistler tarafından kaldırılabilir veya değiştirilebilir. Kurallara uymayan vikipedistler konu hakkında uyarılır.
Vikipedi içeriği; gerçek, kayda değer, dış bağlantılarla kanıtlanabilir ve tarafsız olma hedeflerine sahiptir.
Vikipedi’nin üç temel içerik politikası; “Tarafsız bakış açısı”, “Doğrulanabilirlik” ve “Özgün araştırmalara yer vermemek” şeklinde tanımlanmıştır.
Vikipedi’nin tarafsız bakış açısı (TBA) politikasına göre her madde tüm taraflara eşit uzaklıkta ve önyargısız olarak, güvenilir kaynaklarda yayımlanmış, doğrulanabilir bilgilerle yazılmalıdır. Vikipedi’deki bütün maddeler ve diğer ansiklopedik içerikler tarafsız bir noktadan yazılmalıdır. TBA, Vikipedi ve diğer Wikimedia projelerinde temel bir politikadır. Bu politika tartışmaya açık değildir. Tüm kullanıcılar ve maddeler bu politikaya uymalıdır.
Bir bilginin Vikipedi’ye dahil edilmesi için doğrulanabilir olması gerekir. Bu, okuyucuların Vikipedi’ye eklenen bilginin güvenilir bir kaynak tarafından yayınlandığını kontrol edebilmesi anlamına gelir. İtiraz edilmiş ya da edilebilecek bilgiler güvenilir bir kaynak ile desteklenmelidir, yoksa silinebilir.
Kanıt sorumluluğu ve ispat etme mecburiyeti bilgi ekleyen ve düzelten kullanıcıdadır. İtiraz edilmiş ya da edilmeye müsait her bilgi maddenin içinde güvenilir bir kaynak gösterilerek desteklenmelidir.
Vikipedi’de özgün araştırmalar veya özgün düşünceler yayınlanamaz. Bununla kastedilen, yayımlanmamış kuramlar, veriler, ifadeler, kavramlar, tartışmalar ve fikirler; ya da yayınlanmış bilgi ve verilere dair yapılan ama yayınlanmamış olan analiz ve sentezlerdir. Bu şu demektir ki, Vikipedi kişilerin kendi düşünce ve kanılarını, deneyimlerini, akıl yürütme sonucu çıkardığı sonuçları yayımlama yeri değildir.
“Kaynaklara atıfta bulunulması” ve “özgün araştırmalardan sakınılması” birbirlerine sıkı sıkıya bağlıdır: Özgün araştırma yapılmadığını göstermenin tek yolu, maddenin konusu ile doğrudan ilişkili olan güvenilir kaynaklara atıfta bulunmak ve o kaynakların dediklerine sadık kalmaktır.
Madde yazımı esnasında gerekli yerlerde kaynak göstermek, Vikipedi’nin özgün araştırmalara yer vermemek ve doğrulanabilirlik politikaları gereği zorunludur. Bu, Vikipedi’de güvenilir bir kaynağa dayandırılmayan ve şüphe uyandıran herhangi bir bilginin diğer kullanıcılar tarafından kaldırılabileceği anlamına gelir.
Tartışmalı bir metin hemen tamamıyla kaldırılabilir veya maddenin tartışma sayfasına aktarılabilir. Yaşayan kişilerin biyografilerinde kaynak gösterilmemiş eleştiri veya negatif içerikler hemen kaldırılır.
Vikipedi’de Sorunlar Nasıl Çözülüyor?
Vikipedi’nin kendi sayfalarından derlenen yukarıdaki özet bilgilerden açıkça görüleceği üzere Vikipedi’nin yapısı (taraflı, tek yanlı) siyasi propaganda, dezenformasyon vb. kötü amaçlı kullanıma, hatta vandalizme açık olmakla beraber, bunların hemen düzeltilmesi, engellenmesi de mümkündür. Bunun için tek gereken, bu ansiklopedinin yukarıda belirtilen temel politikaları ve kuralları ile iç işleyişi hakkında bilgi sahibi ve içeriklerin ansiklopedinin amacına, temel politika ve kurallarına uygun olması konusunda duyarlı kişilerin aktif katılımıdır.
Diğer birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de Vikipedi’nin sadece tüketim değil, aynı zamanda üretim konusu olarak da kullanımı yaygınlaştığı takdirde “Türkiye’yi terör örgütleriyle aynı zeminde gösteren ifadeler” gibi durumlar yaşanmaz. Farklı bakış açılarına sahip kişilerin varlığı Vikipedi’nin içeriklerinde tarafsız bakış açısından uzak, tek yanlı ifadelerin yer almasını önler.
Dolayısıyla yapılması gereken, asker-sivil bürokratik vesayet rejimindeki gibi bir devletçi refleks ile Vikipedi’ye erişimi kısıtlamak, engellemek değil, tam tersine, erişimi ve katılımı arttırmaktır. Bunun aksi yönde uygulamaya konan yaptırım ise, sadece sorunların çözümünü geciktirmiş ve bu arada Türkiye’ye yarardan çok zarar vermiştir.
Çözümü geciktirmiştir, çünkü Vikipedi ansiklopedisinin içeriklerini belirleyen üyelerin, kullanıcıların erişimi zorlaştırılmış, engellerin aşılması ekstra çaba ve zaman gerektirmiştir. Fakat bunlara rağmen şikayetçi olunan hususlar sonunda düzeltilmiştir.
Gerek Türkçe Vikipedi’deki “Irak ve Şam İslam Devleti” ve “Türkiye-IŞİD çatışması” gibi, gerekse İngilizce Wikipedia’daki “State-sponsored terrorism”, “Foreign involvement in the Syrian Civil War” gibi maddelerin içerikleri artık uzun bir süredir Vikipedi’nin tarafsız bakış açısı ilkesine aykırı, çoğunlukla kaynak belirtmeden ya da sadece bazı siyasi aktörlerin propaganda organı niteliğindeki kimi yayınlarına atıf yapılarak eklenen ve mahkemeden erişim engeli kararı çıkarılmasına gerekçe gösterilen ifadelerden arınmış durumdadır.
Vikipedi Erişim Engeli Neden Hâlâ Duruyor?
Günümüzde Vikipedi’ye erişim engeli uygulanması için gösterilen gerekçeler çoktandır ortadan kalkmış olduğu halde erişim engelinin devamında ısrar edilmesi de, bununla hangi amaca hizmet edildiği de anlaşılmaz bir durumdur.
Çok daha yaygın kullanılan Facebook, Twitter, YouTube gibi ucu bucağı belirsiz sosyal medya kanallarının orasında burasında her an Vikipedi’dekilerden çok daha kötü örneklerle karşılaşmak mümkün iken (ayrıca günümüzün İnternet çağında hiç kimsenin bu sanal dünyayı “dikensiz gül bahçesi” haline getirmesinin mümkün olmadığı gün gibi açıkken) Vikipedi ansiklopedisinin bu şekilde adeta “günah keçisi” muamelesi görmesi ise bürokratik zihniyetin bir başka anlaşılmaz tezahürü olsa gerektir.
Bu arada, bir zamanlar Başbakan Erdoğan’ın televizyonda “Youtube erişim engelini ben tanımıyorum, zaten bu engeli aşmak hiç de zor değil, bir şekilde aşıp kullanıyoruz” şeklindeki ifadesi hatırlanırsa, bu mahkeme kararı ve buna dayanarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından Wikimedia Vakfı’na karşı uygulanan bu “ceza”, onun yayını olan Vikipedi’nin önüne konan bu “engel” T.C. vatandaşlarını hukuken kısıtlayıcı bir “yasak” olarak düşünülmemelidir: Vikipedi’ye girmek ve Vikipedi kullanmak ne yasak ne de suçtur. (1)
Önümüzdeki günlerde Vikipedi erişim engelinin Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi ve/ya da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından haksız olduğuna karar verilmesi sürpriz olmayacaktır. Öte yandan, tüm bu hukukî süreçlerin ne zaman sonuçlanıp bürokratik engeller aşılarak Vikipedi erişim engelinin kaldırılmak zorunda kalınacağından bağımsız olarak, böylesi iyi niyetli bir projenin kötü niyetli kişilerce istismar edilmesini engellemenin sağlıklı ve doğru yolu Vikipedi’nin kullanımının ve katılımın arttırılmasıdır.
(1) Erişim engelini aşmak için kullanılan en yaygın yol VPN (Sanal Özel Ağ) olup web tarayıcı programları (Chrome, Vivaldi, Brave, Firefox vb.) bunu çeşitli eklentiler ile (Browsec VPN, ZenMate VPN, Betternet, DotVPN, TunnelBear VPN vb.) son derece kolaylaştırmaktadır.
