Bayramın yaklaşmasıyla birlikte “Suriyeliler bayramlaşmaya gidebiliyorsa neden orada kalmıyorlar?” tartışması yeniden gündeme geldi. “Oruçluyken sakız çiğnemek orucu bozar mı?” klişesine dönüşen bu soruyu cevaplamaya çalışmak, bu sorunun arkasındaki niyeti perdelemeye dönüşmemeli. Yine de cevaplamak gerekiyor, ancak sorunun arkasındaki niyeti gözden ırak tutmamak kaydıyla.
1. Suriyeliler mülteci midir?
Hayır. Nesnel statüleri böyle olsa da Türkiye’deki hukuki statüleri mülteci değil, geçici koruma altındaki kişiler olarak belirlendi. İltica edemedikleri için diledikleri gibi gidip gelebilirler, çünkü iltica hakları tanınmıyor. Türkiye hükümeti, Suriyelilerin iltica hakkını tanıdıktan sonra bu haktan faydalanmak isteyen kişiler, büyük olasılıkla kısa ve orta vadede Suriye’ye gitmeyi planlamayan kişiler olacaktır.
2. Suriyeliler gerçekten Suriye’ye gidiyor mu?
Bildiğimiz Suriye’nin parçalandığını hatırlamak gerek. Suriyeliler sınırı geçtiklerinde Suriye hükümetinin kontrolü altındaki yerlere değil, bir çeşit güvenli bölge denebilecek ve çeşitli silahlı güçler ve devletler tarafından oluşturulmuş bölgelere gidiyorlar. Gittikleri yerlerde yeni bir yaşam kurabilecek imkanları olmadığı gibi kısa süreli ziyaretlerde bulunup geri dönüyorlar. Bu ziyaretler hısım, akraba ziyareti ve orada kalan kişilerle görüşmek için gerçekleşiyor. Buna geride bıraktıkları mülklerin kontrolünü de eklemek lazım. Bir de olup biteni orada kalanlardan dinlemek, oradakilere kendi durumlarıyla ilgili bilgi vermek, kendi çevrelerinin bilgisini edinmek gibi sosyal ilişkileri de eklemek lazım. İnsanlardan söz ediyoruz, Türkiye-Suriye arasında hareket eden mekanik mobil cihazlardan değil.
3. Türkiye’deki bütün Suriyeliler bayramda Suriye’ye gidebiliyor mu?
Hayır. Gidebilenlerin sayısı epey düşük. Yaklaşık 20 bin kişi bayramlaşma izni alabiliyor ve bu süreli bir izin. Yani giriş-çıkış sürelerinin belli olduğu, tek giriş ve çıkış yapabildikleri bir izinle yapılıyor. 4 milyon Suriyelinin içerisinde sadece 20 bin kişinin bayramlaşma iznini kullanıyor olması bile yeteri kadar şey anlatıyor.
4. Suriye iç savaşı bitti mi? Savaş bitince Suriyeliler geri dönecek mi?
Savaşın bitip bitmediğine uluslararası güçler karar verecek, Türkiye’deki Suriyeliler değil. Şu an için Suriye’nin güvenli bir ülke olduğunu söylemek mümkün değil. Ancak öyle bile olsa, on yıla yaklaşan bir süredir, Türkiye’de ikamet eden Suriyelilerin savaş bittikten sonra geri döneceklerini söylemek gerçekçi olmaktan çok uzak bir temenni. Bunun nedenlerini ve dünyadaki diğer örneklerle karşılaştırmasını yapmak da mümkün. Esad güçlerinin mutlak güç hâline dönüştüğü bir Suriye’de, iç savaş sırasında savaştan kaçan insanların nasıl tanımlanacağını da bilmiyoruz. Onlarla kan davası güden ve onları hain olmakla suçlayan bir hükümetle karşılaşmayacaklarının bir garantisi var mı? Ya da şöyle soralım, orada egemen olacak herhangi bir hükümet bu geri dönüşleri teşvik edecek mi?
5. Suriyelilerin bayramlaşmaya gitmesinden neden rahatsızlık duyuluyor?
Kısaca cevaplanması kolay bir soru değil. Bu rahatsızlık bir iyilik – kötülük meselesi gibi ahlaki değerlerle de ilgili değil. Irkçılık ve milliyetçiliğin Türkiye’deki kolektif zihniyet üzerindeki etkisini de göz ardı etmemek lazım. Bu soru temelde üç düzeyde cevaplanabilir. Siyasal olarak Türkiye’nin Suriye politikası konusunda verdiği kararlara yönelik tepkinin Suriyelilere yönelmesi var. Eleştirinin yönünün siyaset yapıcılardan sıradan kişilere doğru kaydığı ilk yer burası. Sosyal alanda yaşanan karşılaşmaların ürettiği çoklu gerilimler var. Çok eşlilikten yoksulluk kültürüne kadar uzanan bir dizi değişkenle ilgili bir mesele. Ekonomik olarak da yaşanan kriz ve Suriyelilerin kendi ekonomilerini oluşturma çabalarına karşı gösterilen direnç var. Onların bağımlı olmalarını talep eden ve Suriyelilerin kendi ekonomik ağlarını kurmalarının kendileri için yoksullaşma nedeni olduğunu düşünen geniş bir kesimden söz ediyoruz. Bu yüzeysel izah bile önümüzdeki dönemde yaşanması muhtemel sorunların neler olacağına ilişkin ipuçları barındırıyor. Suriyelilerin geri gitmesini isteyenler burayı onlara cehenneme çevirmek yerine Suriye ile ilişkilerinin yoğunlaşmasını desteklemeli. Suriye ile bağları ne kadar güçlü olursa ilerde orada yeni bir yaşam kurma olasılıkları o düzeyde güçlenir. Çocuksu politikalarla geri gönderme stratejileri üretmek sadece mültecilerin değil herkesin yaşamını zorlaştırır.
Polat Alpman
https://marksist.org/icerik/Haber/12215/Suriyeliler-neden-bayram-kutluyor
