Tüm sektörlerde ölçme en önemli sistem basamaklarından birisidir. Ölçmeden modern bir ekonomik yapı, üretim süreci, firmanın ve eğitim sisteminin ayakta kalması mümkün değildir. Hatta genel, dönemlik, yıllık ölçmenin yanında mikro ölçümler de yapılmaktadır. Örneğin bir haftalık bir sertifika beceri eğitiminin başında ve sonunda ölçme değerlendirme faaliyeti mutlaka yapılmaktadır. Gerçek manada bir ölçme değerlendirme yapılmadan gelişme ve ilerleme mümkün değildir. Her ne kadar özellikle kamu eğitim kurumlarında ölçmeye ilişkin ön yargılar, gayri bilimsel tutumlar yaygın olsa da bu konuda yeni adımlar atılmaya devam ediliyor.
Milli Eğitim Bakanlığı, okullardaki ölçme değerlendirme süreçlerine ilişkin radikal bir takım değişikliklere giderek işe başladı. Mevzuatta daha önce yer almayan; “Millî Eğitim Bakanlığı Ölçme ve Değerlendirme Yönetmeliği”ni yayınladı. Toplam 25 maddeden müteşekkil yönetmelik genel bir yol haritası sunmaktadır.
Eğitimde Ölçme Sorunu
Eğitimde doğrudan değil, dolaylı ölçüm yapılır. Yani, öğrencinin bilgi, tutum, davranış ve becerilere ne ölçüde sahip olduğu ölçme araçlarının (anket, soru listesi, sınavlar) kullanıldığı yöntemlerle yapılır. Önemle vurgulamak isterim ki; “Eğitimde her şey ölçülebilir ama her şey”; sadece uygun araçları kullanmak yeterlidir.
Merkezî Sınavlar
Eğitimde ölçmede en önemli noktalardan birisi de “seviyeye uygunluktur.” Merkezî sınavların bu ilkeyi çiğneme ihtimali doğar. Bunun önüne geçmek için bakanlık, il zümre başkanlarına 10 senaryolu bir çalışma yapmalarını ve ölçme uzmanlarıyla değerlendirilerek senaryoların okul internet sitelerinde yayınlanmasını sağladı. Bu yolla, dersin ünite/temalarındaki kazanımlara göre bir dağılım senaryosu yapıldı. Örneğin Fen Bilgisi 6. sınıf Kuvvet Ünitesi için kazanım kümelerinden her biri birbirinden farklı olmak üzere 10 soru sayısı dağılımı yapıldı. Öğretmen öğrenci gurubunun seviyesine göre istediği bir senaryoyu temel alarak sınavını yapabilecek. Ayrıca ilçe- il veya tüm ülke düzeyinde ortak sınavlar senaryolardan biri seçilerek yapılabilecek. Bu durumda ölçme değerlendirme faaliyetinde kalite artacaktır. MEB genel bir ölçme değerlendirme ile bilimsel eğitim süreçlerinin çıktılarını kontrol etmek istiyor. Bu yeni yaklaşımla, orta vadede merkezi sınavları (LGS-TYT) kaldırmak veya genel bir referans testi haline getirmeyi amaçlıyor olabilir. Her ne olursa olsun eğitimde ölçme ve değerlendirmede bir farkındalık oluştu, oluşuyor… Kapsam geçerliliği, soru-kazanım gibi ölçme adımlarında ciddi ölçüde bilgi uygulama değişimi sağlandı.
Ölçme Değerlendirme İlkeleri
- a) Öğrencilerin başarısı, öğretim programındaki kazanımlar esas alınarak dersin özelliğine göre yapılan ölçme uygulamaları neticesinde alınan puanlara göre tespit edilir.
- b) Ölçme uygulamaları neticesinde öğrencinin programlarda amaçlanan bilgi, beceri ve duyuşsal özellikleri kazanıp kazanmadığı düzenli olarak izlenir ve değerlendirilir.
- c) Ölçme uygulamalarında geçerlilik, güvenilirlik ve kullanışlılık açısından uygun ölçme araçları kullanılır. Ölçme aracının özelliğine göre cevap anahtarı, dereceli puanlama anahtarı, dereceleme ölçeği ya da kontrol listeleri kullanılır.
ç) Kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim ve öğretimlerine devam eden öğrencilere yönelik ölçme değerlendirmede BEP esas alınır.
- d) Sınav, ölçme değerlendirme ve yerleştirme işlemleri; güvenilirlik, gizlilik ve tarafsızlık ilkeleri çerçevesinde yapılır.
- e) Sınavlar adaylara/öğrencilere aynı ya da farklı sorularla aynı anda veya farklı zamanlarda basılı veya elektronik ortamda uygulanabilir. (MEB, 2023).
Yukarıda sayılan ilkeler okuldaki her ders veya beceri için takip edilecek ilkeleri sıralamaktadır. Öğretmenler sınavları hazırlama sırasında bu ilkeleri takip etmeli, ilkelerin hilafına bir uygulama içine girmemelidir.
İyi Sınavın Özellikleri
İyi bir sınavın hem geçerli hem de güvenilir olması gerekiyor. Geçerlilik: Bir ölçme aracı kullanılış amacına ne oranda hizmet ediyorsa o oranda geçerlilik özelliğine sahiptir. Güvenilirlik ise; ölçme araç veya yönteminin hatalardan arınık ölçme yapabilme derecesidir. Bir ölçme aracının geçerliliği için güvenilirlik ön şarttır. Eğitimde kullanılan ölçme araçlarının güvenilirlik ve geçerliliği sağlaması gerekir. Bu şartlara dikkat etmeden yapılan ölçme hatalıdır, doğru değildir. Çocukları, gençleri yalanla yetiştirmek anlamına gelir.
Genel olarak iyi bir sınav için aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir.
- Soru sayısı arttıkça güvenilirlik artar.
- Sorular öğrenci seviyesine uygun hazırlanırsa güvenilirlik artar.
- Sınav süresinin süresi gereğinden uzun ya da kısa olması güvenilirliği düşürür.
- Sorular açık, anlaşılır biçimde yazılmalıdır. 12 Puntonun altındaki büyüklükler de sorun yaratır.
- Öğrencilerin sınav hakkındaki fikir ve ön yargıları güvenilirliği etkiler.
- Nesnel puanlanan sınavların güvenilirliği daha yüksektir.
- Sınav hakkında genel ön bilgi güvenilirliği etkiler.
- Her soru ölçmek istediğimiz davranışlardan en az birini ortaya çıkartıcı olmalıdır.
- Her soru “ayırıcı” (bilen-bilmeyen) olmalıdır.
- Test güvenilir olmalıdır.
- Kapsayıcı olmalıdır.
- Sınavın güçlük derecesi dengeli olmalıdır.
- Aynı sorular sürekli kullanılmamalıdır.
- Benzer sorular ve soru havuzu geçerliliği düşürür.
- Cevap puanlamasındaki hatalar geçerliliği düşürür.
- Sınavda kopya geçerliliği düşürür.
Eğitimde ölçme çok önemli bir basamaktır, iyi yapılmış bir sınav öğrencileri heyecanlandırmalı, düşündürmeli ve farklı yeteneklerini ortaya çıkarmalıdır. Son olarak sınav sonuçları normal dağılım eğrisine uygun olmalıdır. Bunu sağlayan sınav sonuçları öğretmenin uzun vadeli referansıdır.
