Hükümetin anayasa değişikliği paketinin muhtevası nihayet belli oldu. Halihazırdaki siyasi dengeler açısından paketin bu haliyle anayasallaşması zayıf bir ihtimal olsa da, bu meselede ben daha baştan kötümser tahminler yürütmenin Türkiye’nin hayrına olmadığını düşünüyorum. Esasen, paketin muhtevası üzerinde doğru-dürüst düşünmeye bile ihtiyaç duymadan anayasa değişikliğine kategorik olarak karşı çıkanların demokrasi sicilini düşününce, bu girişime destek vermek benim açımdan ahlâki bir borç olarak görünüyor. Onun için, bu yazıda önce bu girişimin olumlu yanlarına dikkat çekmek istiyorum.
Bu paket sadece siyasi haklarla değil, aynı zamanda bir ölçüde olsa sivil ve sosyal haklarla ilgili olarak da iyileştirmeler içeriyor. Kadın-erkek eşitliğini teyit eden, kişisel verilerin korunmasına ilişkin güvenceler getiren, yurt dışına çıkış üzerindeki kısıtlamaları azaltan, bilgi edinme hakkını tanıyan ve kamu denetçiliği kurumu getiren, çocuklarla korunmaya muhtaç bazı kesimlerin durumunu iyileştiren ve memurlara toplu sözleşme hakkı getiren yanlarıyla, bu paket gerçekten de Anayasa’nın temel haklar rejiminde kısmi bir iyileştirme sağlayabilir. Bu arada belirtmek gerekir ki, kamu denetçiliğinin anayasal bir kurum olarak tesisi Türkiye’yi Avrupa demokrasilerinin standartlarına yaklaştıracak olumlu bir adımdır.
Öte yandan, pakette öngörülen değişikliklerin bir kısmının “siyasi partilerin demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları” olduğu anlayışına halihazırdaki anayasal durumdan daha uygun olduğuna şüphe yok. Nitekim, siyasi partilerin kapatılması için dava açılması TBMM’nin iznine bağlanıyor, milletvekillerinin “kürsü dokunulmazlığı” kapsamındaki sözlerinin kapatma nedeni olarak kullanılması yasaklanıyor, kapatma için Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu’nun üçte ikisinin oyu gerekiyor, partisinin kapatılmasına sebep olanların milletvekilliklerinin düşeceği hükmü kaldırılıyor ve partisi kapatılanların siyaset yasağı 5 yıldan 3 yıla indiriliyor.
Pakette hukuk devletini pekiştirecek bazı öneriler de var. Bunlar şöyle özetlenebilir: YAŞ’ın ve HSYK’nın “ilişik kesme” ve “meslekten çıkarma” kararlarına karşı yargı yolunun açılması, kamu görevlilerinin disiplin cezalarındaki kısmi yargı kısıntısının kaldırılması, askeri mahkemelerin görev alanının askerlerin askeri suçlarıyla sınırlanması ve sivillerin savaş hali dışında askeri mahkemelerde yargılanamaması, Askeri Yargıtay’ın oluşumunda “askerlik hizmetinin gerekleri”nin artık gözetilmeyecek olması ve nihayet hakim ve savcıların özlük haklarıyla denetimlerinin Adalet Bakanlığı’nın yetkisinden çıkarılarak HSYK’ya verilmesi ve Kurul’un kendi Sekreteryasına sahip kılınması.
Anayasa değişikliği paketinin en fazla tartışma konusu yapılan hükümlerine, HSYK’nın ve Anayasa Mahkemesi’nin yeniden yapılandırılmasına gelince, bazı eleştiriye açık yönleri bulunmakla beraber, bu da mevcut duruma göre ileri bir adımdır. HSYK’nın üye sayısının artırılması ve üye kaynağının çeşitlendirilmesi Batı demokrasilerinin genel eğilimine uygun olduğu gibi; hem Kurul içinde yerleşik çıkarların oluşmasını önlemeye elverişlidir, hem de Kurulun yapısını daha demokratik hale getirecektir.
Üye sayısı 19’a çıkarılan ve üyelik kaynakları çeşitlendirilen bir Anayasa Mahkemesi’nin toplumsal değişmeye ve demokratik gelişmeye karşı daha duyarlı hale geleceğini ummak isabetsiz olmasa gerektir. Ayrıca, Daireler ve komisyonlar halinde çalışması öngörülen Anayasa Mahkemesi’nin böylelikle etkinliğinin artacağı da tahmin edilebilir. Nihayet, öngörüldüğü amaca hizmet edebileceği konusunda şahsen benim şüphem olmakla beraber, kişilere “anayasa şikâyeti” hakkı tanınması da Batı dünyasındaki genel eğilime uygundur.
Son olarak, aradan bu kadar zaman geçtikten sonra işlevsel olacağı kuşkulu olsa da, Anayasa’nın Geçici 15. maddesinin kaldırılmasının da Türkiye’nin demokratikleşme çabası açısından en azından sembolik bir anlamı olacaktır.
Bu paketin isabetsiz veya eksik olduğunu düşündüğüm yanlarını da bir sonraki yazıda ele alacağım.
Star, 25.03.2010
