Kendiliğinden doğan düzen, Hayek’in açıklamasıyla, insan tasarılarının değil, insanın kendisinin bile farkında olmadığı güçlerin ortaya çıkarttığı bir süreçtir.
Hayek’e göre iktisadın istikametini belirleyen bu süreç, çatışan çıkarların ve ortaklaşa faydalara dair kural ve ilkelerin uzlaşabildiği bir ortam yaratmaktadır.
İnsanlık olarak, toplumun gündelik yaşam içerisinde rutin şekilde gerçekleştirmiş olduğu eylemleri düzenli bir biçimde planlama ve koordine etme dürtüsüne sahibiz.
Sistem, düzen, kurallar toplumların refah içerisinde yaşayabilmesi için olmazsa olmazlarımız arasındadır.
Fakat bu planlamaları yaparken bir şeyi sürekli olarak gözden kaçıyoruz.
Ankara’da sabahları işe veya okula giderken kenttaşlarımızın düzenli olarak kullandığı bol aksesuarlı mavi dolmuşlar vardır.
Neredeyse güzel başkent ile özdeşleşen bu dolmuşların fiyat tarifeleri hemen her sene Ankara Minibüscüler Esnaf Odası tarafından güncellenerek sevgili Ankara’lılara duyurulur.
Bu dolmuşlarda tek bir fiyat tarifesi geçerli olmakla birlikte, öğrenciler için yasal bir düzenleme ya da ayrıca bir fiyat tarifesi belirlenmiş değildir.
Formel olarak dolmuşa binen herkes 3₺ verdiği takdirde o dolmuş hattı üzerinde istediği yere gidebilir.
Fakat 15 senedir dolmuş kullanan biri olarak hâlâ dolmuşa binen öğrencilerin tam ücret yerine öğrenci ücreti verdiğini görüyorum.
Bu durum öyle naif bir şekilde gerçekleşiyor ki ne öğrenci verdiği düşük ücretten dolayı geriliyor ne de şoför aldığı ücretin oda tarafından belirlenen fiyat tarifesine aykırılığından rahatsız.
Tabiri caizse “alan memnun satan memnun”.
Dolayısıyla odanın belirlediği fiyata uymayan bir grup var ve sürekli aynı şeyi tekrarlıyor ama bu durumdan kimse rahatsız değil.
Bizler modern kentlerde yaşayan bireyler olarak toplumun istek ve taleplerini göz önünde bulundurmalıyız.
Bu durum bir sendika, bir baro ya da bir esnaf odası için de aynı olmalıdır.
Toplumun kendi iradesi dışında kendi tarafından ortaya çıkardığı kendiliğinden doğan düzene kulak vermeliyiz.
Belki de toplum göremediğimiz, bildiğimiz ama henüz tam olarak tanımlayamadığımız bir düzen sayesinde kendini idame ettiriyor.
Bu yüzden üstten planlamacı bir zihniyetten uzaklaşarak toplumun kendi kendine özgün yapısının ortaya çıkarttığı kodları dikkate almalıyız.
Toplum için koyacağımız kuralları, elde ettiğimiz kodları dikkate alarak gerçekleştirmeliyiz.
Naftalin Dergisi, 20 Ağustos 2019
